15 – Мавзу метод ва методология: асосий тушунчалар

Фанлараро тадқиқот методлари
Фанлараро тадқиқот методлари–асосан фан соҳалари туташган жойда амал қилади-
ган (методологиянинг турли даражаси элементларини бирлаштириш натижасида юзага 
келган) бир қанча синтетик ва интегратив усуллар мажмуи. Мазкур методлар комплекс
илмий дастурларни амалга оширишда кенг қўлланилади. 
Методологияга фақат методларни эмас, балки тадқиқотни таъминловчи бошқа восита-
ларни ҳам ўрганиш хос. Тамойил, қоида ва кўрсатмалар, шунингдек, категория ҳамда 
тушунчалар мана шундай воситалар жумласига киради. Номувозий, беқарор дунѐ ша-
роитларида воқеликни методологик ўзлаштиришнинг ўзига хос воситаларини ажратиш
фан ривожланишининг «постноклассик», деб номланган ҳозирги босқичида анча дол-
зарб аҳамият касб этмоқда. 
Хусусий фанлар методларининг ўзига хос хусусиятлари моддий ифодасини топган би-
лиш воситалари: микрофизикада зарраларни тезлатгичлар, тиббиѐтда аъзолар фао-
лиятини қайд этувчи турли ўлчагичлар ва шу кабилар ҳозирги замон методологик тадқи-
қотининг муҳим таркибий қисми ҳисобланади. 

---

26
Ижтимоий-гуманитар фанлар методлари.
Ижтимоий-гуманитар фанлар методлари. Ижтимоий-гуманитар фан-
ларда кузатиш натижалари кўп жиҳатдан кузатувчининг шахсига, 
унинг ҳаѐтий қарашларига ва бошқа субъектив омилларга боғлиқ бўлади. 
Мазкур фанларда оддий (одатдаги) кузатиш (фактлар ва ҳодисалар чет-
дан туриб қайд этилади) ва иштирокчиликка асосланган (ичдан туриб) 
кузатиш (бунда тадқиқотчи маълум ижтимоий муҳитга қўшилади, унга 
мослашади ва ҳодисаларни «ичдан» таҳлил қилади) фарқланади.
Психологияда кузатишнинг ўз-ўзини кузатиш (интроспекция) ва
эмпатия (бошқа одамларнинг руҳий кечинмаларига кириб бориш, 
уларнинг ички дунѐси–сезгилари, фикрлари, хоҳиш-истакларини 
тушунишга интилиш ва ҳ.к.) фарқланади. 

---

27