15 – Мавзу метод ва методология: асосий тушунчалар

Этнометодология
Этнометодология ичдан туриб кузатишнинг турларидан бири бўлиб, у
ижтимоий ҳодиса ва воқеаларни тавсифлаш ҳамда кузатиш натижа-
ларини уларни тушуниш ғоялари билан тўлдиришни назарда тутади. 
Мазкур ѐндашув ҳозирда этнография, ижтимоий антропология, социо-
логия ва культурологияда тобора кенг қўлланилмоқда. 
Ижтимоий экспериментлар тобора ривожланмоқда, улар ижтимоий таш-
кил этиш ва жамиятни бошқаришни оқилоналаштиришнинг янги шакл-
ларини амалга татбиқ этишга кўмаклашмоқда. Ижтимоий эксперимент
объекти одамларнинг маълум гуруҳи экспериментнинг бевосита иш-
тирокчиларидан бири бўлиб, уларнинг манфаатлари билан ҳисобла-
шишга тўғри келади, тадқиқотчи эса ўзи ўрганаѐтган вазиятга бево-
сита қўшилади. 

---

28
Биографик ва автобиографик методлар
Социометрия методи
Ўйин методлари
Социометрия методи–ижтимоий 
ҳодисаларни ўрганишда математи-
ка воситаларидан фойдаланиш. 
Ундан кўпинча «кичик гуруҳлар»ни
ва улардаги шахслараро муноса-
батларни ўрганишда 
фойдаланилади. 
Ўйин методлари–бошқарув қа-
рорларини ишлаб чиқишда қўлла-
нилади. Имитацион ўйинлар (иш-
билармонлик ўйинлари) ва очиқ 
ўйинлар (айниқса, ностандарт) ва-
зиятларни таҳлил қилишда фарқ-
ланади. Ўйин методлари орасида 
психодрама ва социодрама ало-
ҳида ўрин тутади. Уларда ишти-
рокчилар тегишинча индивидуал 
ва группавий вазиятларни кўриб 
чиқадилар. 

---

29
Куматоид - сузаѐтган объектни англатади ва объектларнинг тизимли 
хусусиятини акс эттиради. У вужудга келиши, ҳосил бўлиши, шунингдек 
йўқолиши, парчаланиши мумкин. У ўзининг барча элементларини бир-
варакай эмас, балки ўзига хос «ҳиссий-ўта ҳиссий» тарзда намоѐн эта-
ди. Масалан, тизимли объект–ўзбек халқини маълум замон, макон бў-
лагида ифода этиш ва маҳаллийлаштириш мумкин эмас. Бошқача қи-
либ айтганда, объектни яхлит ифода этиш учун ўзбек халқининг барча 
вакилларини йиғиш мумкин эмас. Шу билан бирга, мазкур объект сох-
та эмас, реалдир. Уни кузатиш, ўрганиш мумкин. У бутун цивилизаци-
он-тарихий жараѐннинг йўналишини кўп жиҳатдан белгилаб беради.