15-amaliy mashg’ulot: Avtomobil yo‘lini joriy va mukammal ta’mirlash ishlarining texnologik xaritasini tuzish, chiziqli kalendar grafigini qurish

1.2.Asfaltbeton qoplamalar 
Qoplamalarni joriy ta’mirlashda asosiy ishlarga yoriqlar, o‘yiqlar, 
do‘ngliklar va organik bog‘lovchilar erib oqqan joylarni, g‘ildirak izini, qoplama 
chetining sinig‘i va notekisliklarini bartaraf qilish kiradi. Bu ishlarga bahor 
mavsumida iliq kunlar va barqaror ob-havo boshlanganda kirishiladi. Ishlar shunday 
tashkil etilishi kerakki, barcha nuqsonlar iloji boricha qisqa muddatda bartaraf 
etilishi lozim. Issiq kunlarda paydo bo‘lgan shikastlar, aniqlangan zahoti tuzatilishi 
kerak. 
Yoriqlar erta bahor va kuzda yopib yuboriladi; yozda esa ertalabki salqinda 
tuzatiladi; bu paytda yoriqlar kengroq ochilgan va quruq bo‘ladi.

---

Yoriq yanada keng bo‘lsa, chuqurligining 2/3 qismigacha mastika quyib, ustiga 
sovuq asfaltbeton tashlanadi.
Bitum va mastika yoriq ichini yaxshi to‘ldirishi va devorlarga yaxshi 
yopishishi kerak, shunda qoplama ichiga suv o‘tmaydi. 
YOriqlarni to‘ldirishga ishlatiladigan mastikaning tarkibi ikki xil bo‘ladi. 
Birinchisining tarkibida BND 40/60 bitum 50% va mineral kukun 50% bo‘ladi. 
Ikkinchisida o‘sha bitumdan 50%, mineral kukundan 35%, asbest donalari 10%, 
rezina uvoqlari 5%.
1
Mastika zavod sharoitida ishlab chiqariladi. 
Mahalliy bazalarda mastika quyidagicha tayyorlanadi. Suvsizlantirilgan 
bitum 150-170 
0
S gacha qizdiriladi va unga rezina uvoqlari qo‘shiladi. Uni tinmay 
aralashtirgan holda 2,5-3 soat pishiriladi. Keyin bosqichma-bosqich boshqa 
komponentlarni qo‘shib, 150-170 
0
S da, tinmay aralashtirgan holda 30 minut 
pishiriladi.
Yoriqlar ko‘p bo‘lmasa, ularga konus leyka yordamida bitum mastika quyiladi 
(11.1-rasm). Ishchi konus leyka jo‘mragini yoriq bo‘ylab yurgizib chiqadi, yoriq 
ichiga material quyilib, chetigacha to‘lishi, ozgina toshib chiqishi kerak. Ustiga 
mayda qum yoki mineral kukun sepib, bitumga aralashtirib yuboriladi. 
Keng yoriqlarning ichi maxsus asboblar yordamida ta’mirga tayyorlab 
ishlanadi. Bu asboblar qoplamalarni ta’mirlash, yoriqlarni to‘ldirish mashinasi 
komplektiga kiradi. SHu mashinalar va chokni to‘ldirish asbobidan mastika quyib 
chiqishda ham foydalaniladi. 
Qoplamalarning ekspluatatsiya sifatini keskin pasaytiradigan o‘yiqlar va 
cho‘kishlar eski qoplamadagi asfalt qorishmaga mos qilib tayyorlangan yangi asfalt 
qorishma bilan to‘ldiriladi. O‘yiqlarni to‘ldirish uchun sovuq asfaltbeton, qizigan 
yoki sovuq qora chaqiq tosh yoki sovuq qora mayda tosh ishlatish mumkin. 
Issiq asfaltbeton qorishmalar quruq va iliq kunlarda, havo harorati 5
0
S dan 
past bo‘lmaganda, qoplamalarni ta’mirlash uchun ishlatiladi. Kuz mavsumida, 
ta’mir ishlari yog‘ingarchilik va sovuq kunlar boshlanishidan 2-3 hafta oldin 
tugatilishi kerak, shunda ta’mirlangan joydagi asfaltbeton qoplama o‘rnashib 
ulguradi. 
15- rasm. Konusli leyka: 1-kojux, 2-issiqlik himoyalovchi, 3-mastika 
uchun sig‘im, 4-boshqarish ushlagichi, 5-konus, 6-teshikcha 

---

Ta’mirlanayotganda, avval, shikastlangan joyning cheti bo‘r bilan belgilab 
chiqiladi: yo‘l o‘qiga parellel va tik chiziqlar chiziladi. Shikastlangan joyning chetki 
chiziqlari shikastlanmagan qoplamani 3-5 sm qamrab olishi kerak. Bir nechta va bir-
biriga yaqin o‘yiqlar bitta katta kontur ichiga olinadi. Eski asfaltbeton kontur 
chiziqlari bo‘ylab qirqib chiqiladi, ta’mirlanadigan joy yaxshilab tozalanadi. Tik 
devorlar va yuzaga suyuq bitum yupqa surtib chiqiladi.
Ta’mirlanayotgan uchastkaning chetlari qoplama yuzasi bilan tutashgan joy 
qizdirilgan metall dazmol bilan tekislanadi. 
Chuqur o‘yiqlarni ishlashda nafaqat yuqori qatlam, eng pastki asfaltbeton 
qatlam ham qirqib chiqiladi. Ish tartibi o‘zgarmaydi. Quyi qatlam uchun 
ishlatiladigan maxsus qorishma bo‘lmasa, yuqori qatlamga mo‘ljallangan qorishma 
to‘ldirib yotqiziladi.
O‘yiq yuzasi 1 m
2 
dan katta 
bo‘lsa, qumli qorishma faqat 
yuqori 
qatlamga 
ishlatiladi. 
Yo‘l ta’mirlagich yordamida 
joriy ta’mirlash sxemasi 11.2-
rasmda berilgan. O‘yiqlarni 
to‘ldirish 
uchun 
quyidagi 
tartibda 
tayyorlangan 
asfaltbeton 
briketlardan 
foydalanish mumkin. 
15.1-rasm. O‘yiqlarni to‘ldirish sxemasi 
(qirqish): 
a-belgilash; b-shikast joyni chopib chiqish; v-
tozalash; g-bog‘lovchi material surkash; d-yangi 
material tashlash; e-tayyor uchastka 
Qorishma asfalt yotqizgich mashina yordamida (katta bo‘lmagan 
o‘lchamlarda – qo‘l kuchi bilan), qalinligi 5 sm qilib yoyib chiqiladi va massasi 5-8 
tn katok 3-4 marta yurgiziladi. Keyin 20x30 sm o‘lchamda briketlar qirqiladi, ularni 
yotqizishdan oldin 160-170 
0
S gacha qizdiriladi.
Uchastkani ta’mirlayotganda qizdirish usulidan ham foydalaniladi. 
Ta’mirlanadigan joy usti metall chodir bilan yopiladi va forsunkalar yordamida 
asfaltbeton tarkibidagi bitum qizdiriladi. Vaqti-vaqti bilan qizdirgichni boshqa joyga 
ko‘chirib, eritilgan joyda qolgan qorishmani belkurak bilan olib tashlanadi. Bu 
usulning kamchiligi – asfaltbeton qorishmani isrof bo‘lishida. Bundan xolos bo‘lish 
uchun infraqizil nurlar bilan ishlaydigan qizdirgichdan foydalaniladi. Qoplama 
materiali fizik va kimyoviy xususiyatlarini saqlab qolishi uchun qizdirganda, uni 
xarorati (qorishmaga qovushqoq bitum qo‘shilsa) 170-180 
0
S dan oshmasligi kerak; 
suyuq bitum bo‘lsa 100-110 
0
S. Qizdirilayotgan yuzadan engilgina ko‘k tutun 
ko‘tarilishiga qarab, harorat etarli bo‘lganini chamalash mumkin. 
Asfaltbeton qoplamasidagi qizdirilgan materiallarni ishlashi qulay bo‘lishi 
uchun qoplamaning chuqur qatlamlaridagi haroratlar quyidagicha bo‘lishi mumkin:
qorishmaga qovushqoq bitum qo‘shilganda: 

---

20-25 mm chuqurlikda – 120 
0
S, 
40-50 mm chuqurlikda – 80 
0
S; 
qorishmaga suyuq bitum qo‘shilganda: 
20-25 mm chuqurlikda – 70 
0
S, 
40-50 mm chuqurlikda – 30 
0
S. 
O‘yiq (chuqurcha) tubidagi qizdirilgan material, keyin yumshatiladi.
Joylashtiriladigan yangi material eskisi bilan yaxshi yopishib ketishi uchun 
chuqur tubining yumshatilgan joylaridan yupqa qatlam olib tashlanadi. SHundan 
so‘ng, devorlarga suyuq bitum (MG-25/40, SG-15/25 yoki SG-25/40 markali) 
surtib, yangi qorishma tashlanadi. O‘yiq chuqurligi 5 sm gacha bo‘lsa, qorishma bir 
qatlam, undan katta bo‘lsa – ikki qatlam tashlanadi. Qorishmani bevosita asfalt 
qizdirgichning bunker termosidan yoki qorishma tashishga mo‘ljallangan 
avtosamosvaldan to‘kiladi. Qorishma miqdori o‘yiqning o‘lchamlariga qarab, 
zichlaganda cho‘kishini hisobga olib belgilanadi. CHo‘kkan va o‘pirilgan joylar 
quyidagicha to‘ldiriladi. SHu joydagi qoplamani, buzilgan yuzadan kattaroq qilib, 
olib tashlanadi. Gruntni shibbalab yoki uning asosi qum bilan yangilanib bo‘lgandan 
keyin, yangi yo‘l to‘shamasi yotqiziladi va zichlanadi. 
Qoplamadagi ishlar hajmi katta bo‘lsa, maxsus buzuvchi uskunalar – 
avtomobil shassisiga o‘rnatilgan beton buzgichlar va gidravlik bolg‘alardan 
foydalaniladi.