15-bob. Reklama faoliyatining asosiy turlari

Tovarlarni savdo zalida reklamaga mos joylashtirish  
Magazinning savdo zali xaridor uchun unga tovarlar bilan yaqinroq tanishib 
chiqish imkonini beradigan qulayliklarni ta’minlashi lozim. Savdo uskunalari ham 
sotuvchining mehnatini engillashtirishdan tashqari estetika talablarini hisobga olgan 
holda tovarlarni reklamaga oid namoyish etishni ta’minlaydigan sharoitlar yaratishi 
ham lozim. 
Savdo jarayonining reklama funksiyasi ko‘o‘dan tovarlarni joylashtirish 
qanchalik oqilona tashkil etilganiga bog‘liq bo‘ladi. Xaridorlar tovarning o‘zini, 
uning firma belgisini ko‘rish, undan foydalanish usullari bilan tanishish imkoniyatiga 
ega bo‘lishi kerak. Bunda tovarga talab xarakteri va xususiyatlari ham hisobga 
olinadi. Xususan, tez-tez talab qilinadigan tovarlar xaridorlarning ko‘zi bilan bir xil 
darajada, savdo zalidagi aravachalarda, unchalik ma’lum bo‘lmagan tovarlar esa – 
eng ko‘rinarli joylarda (savdo zalining markazida, kassa yonida) joylashtiriladi. 
Universal tovarlar assortimentiga ega bo‘lgan magazinlarda yangi tovarlarni 
reklama qilish uchun axborot burchaklari tashkil etish tavsiya qilinadi. Ular odatda 
kirish eshiklari yonida yoki zinapoya yonidagi keng maydonchalarda joylashtiriladi. 
Axborot burchagi qisqacha annotatsiyali maxsus kartalar bilan ta’minlaangan, 
yangilik-tovarlar qo‘yilgan vitrinalar ko‘rinishida bo‘lishi mumkin. Agar gap 
mahsulotlar haqida boradigan bo‘lsa, ularning yonida reklama varaqalari va 
prospektlar joylashtirish tavsiya etiladi. 
Mayda tovarlarni kichik yacheykalarga ajratilgan maxsus kasseta-qutichalarda 
yoki peshtaxtada oyna ortida qo‘yish mumkin. 
Tovarlar xarakteri va o‘rovi turiga shuningdek, ularni joylashtirish ham bog‘liq 

---

300 
bo‘lib, u tovarni xaridorga ko‘rsatishi ko‘zda tutiladi. Masalan: 
• paketdagi va pachkadagi tovarlar tokchada yonma-yon yoki taxlangan holda 
joylashtiriladi; 
• shisha idishdagi tovarlar tokchalar bo‘ylab bir necha qator qilib, ba’zida 
yaiklarda joylashtiriladi; 
• tunuka bankadagi konservalar souvtiladigan peshtaxta-vitrinalarda yoki 
savatlarda ustma-ust joylashtiriladi; 
• shisha bankadagi konservalar – tokchada ikki, uch, to‘rttadan usta-ust 
qo‘yiladi; 
• setka va paketdagi tovarlar qutida yoki savatda ustma-ust saqlanadi. 
Tovarlarni reklamaga mos joylashtirishni ularni guruhlash tamoyillariga rioya 
qilishdan kelib chiqqan holda tashkil qilish tavsiya etiladi. Tovarlarni to‘g‘ri 
guruhlash xaridorga kerakli tovarni topish va tanlashga yordam beradi. Tovarlarni 
guruhlashning ikkita tamoyili mavjud: tarmoq (tovar) belgisi bo‘yicha va iste’mol 
qilish usuli bo‘yicha. 
Zamonaviy oziq-ovqat magazinlarida hamrohlik qiluvchi nooziq-ovqat 
tovarlarini to‘g‘ri joylashtirishga katta ahamiyat beriladi. Bunday tovarlar qatoriga 
quyidalar kiradi: metalldan yasalgan oshxona anjomlari (qoshiq, vilka, pichoq), 
kastryulya, choynak, kofe qaynatgich, sharbatsiqqich va boshqalar, kir yuvish kukuni 
va h.k. 
Tovarlarni guruhlashning o‘ziga xos bir turi talab kompleksliligi bilan bog‘liq. 
Uning mohiyati shundan iboratki, belgilangan ehtiyojlar majmuini qondiradigan 
tovarlar tanlab olinadi. Sanoat tovarlari magazinlarida bu iste’mol komplekslari 
bo‘lishi mumkin: «Ayollar uchun tovarlar», «Erkaklar uchun tovarlar», «Hammasi uy 
uchun», «Hammasi dam olish uchun» va h.k. 
Namunalar bo‘yicha savdo qiladigan va o‘ziga-o‘zi xizmat ko‘rsatiladigan 
magazinlarning savdo zallarida tovarlarni joylashtirish – namoyishga oid reklama 
vositasidir. Bu magazinlarda tovarlarni reklamaga oid joylashtirish yordamida ikkita 
vazifa hal etiladi: 
•sotuvda bo‘lgan tovarlar xaridorlari haqida axborot; 

---

301 
• tovar sifati, qo‘llash usullari va konstruksiyasi xususiyatlari haqida 
ko‘rgazmali tashviqot. 
Bu vazifalarga qarab, tovarlarni reklamaga mos joylashtirish vazifalarini ikki 
turga ajratish mumkin: axborotli joylashtirish va maslahatli joylashtirish. Ikkala tur 
ham reklamaning tasviriy-so‘z bilan bog‘liq vositalari: plakatlar, badiiy bezalgan 
narxko‘rsatkichlar, matnli kartochkalar qo‘llash bilan yaxshi uyg‘unlashadi. 
Maslahatli joylashtirish xaridorlarga tovar sifati, uning konstruktiv xususiyatlari, 
hozirgi modaga mos kelishi va h.k. borasidagi savollarga mustaqil javob topish 
imkonini beradi. SHu maqsadda bir xil predmetlarni turli variantlarda: o‘ralgan va 
o‘ralmagan holda, yig‘ilgan va yig‘ilmagan holda, hamrohlik qiluvchi tovarlar bilan 
birgalikda namoyish etish lozim. Bunday batafsil namoyish etish texnik jihatdan 
murakkab mahsulotlar (radio- va elektrotovarlar, foto- va madaniy mollar) bilan 
savdoda ko‘proq zarurdir. Tovarlarni bunday joylashtirish tufayli xaridorlar tovar 
xususiyatlari bilan o‘zlari tanishib chiqadi va sotuvchilarga izoh va ma’lumot so‘rab 
kamroq murojaat qiladi. 
O‘ziga-o‘zi xizmat ko‘rsatiladigan magazinlarda tovarlarni reklamaga mos 
joylashtirish savdo zalining devori bo‘ylab, maxsus burchaklarda joylashtirilgan, 
badiiy bezalgan tovarlar ekspozitsiyasini ifodalaydi. Ba’zida bunday ekspozitsiya 
ustunlar atrofida joylashtiriladi yoki magazinlar vestibyullari devor oldi joylarini va 
savdo amalga oshiriladigan bir xonadan boshqasiga o‘tish joylarini egallaydi. 
Ichki magazin reklama ekspozitsiyasi oldida turgan vazifalarga qarab, u tematik, 
syujetli, ixtisoslashgan bo‘lishi mumkin. Bunday ichki magazin ekspozitsiyalari 
savdo zalining umumiy bezalishi bilan uyg‘unlashadi va ularga o‘ziga xos jalb 
etuvchanlik baxsh etadi. 
Reklama ekspozitsiyasini tashkil qilishda tovarlarni joylashtirishning ayrim 
xususiyatlarini hisobga olish zarur. Xaridor ular uchun magazinga atayin keladigan 
asosiy tovarlarni ko‘zga tashlanadigan tarzda joylashtirish shart emas. Boshqa 
toifadagi tovarlarni (impulsiv xarid qilinadigan tovarlarni) joylashtirish yaqqol 
ko‘zga tashlanadigan bo‘lishi, ular magazinga kiraverish eshigiga yaqin joyda va 
xaridorlar e’tiborini ko‘proq jalb qiladigan joylarga, shuningdek, kassa va 

---

302 
zinapoyalar yaqinida joylashtirilishi lozim. 
Magazinda matolar, oyoq kiyimi, bosh kiyimi kabi tovarlarni namoyish qilish 
o‘ziga xos xususiyatlarga ega. 
Masalan, matolar reklamasida bu mato ular uchun foydalanilishi mumkin 
bo‘lgan xaridorlarda ayrim tikuv mahsulotlari turlari bichimi haqida tasavvur 
uyg‘otish muhim ahamiyat kasb etadi. Bu erda ko‘p narsa zavisit dekoratorlarning 
qobiliyatlariga, ularning fantaziyasiga bog‘liq bo‘ladi. 
Matolarni bosma reklama axboroti bilan uyg‘unlikda manekenlarda namoyish 
etish katta samara beradi. U yoki bu matolarning xususiyatlari (tovar xislatlar va 
iste’mol xususiyatlari) haqida ma’lumot berishdan tashqari bosma reklamada 
quyidalar haqida xabar berish zarur:
• matolar tovar guruhlarining belgilangan sotuv joylarida jolashuvi; 
• matolar sifati, ularning vazifasi, ularni tozalash usuli tavsifi; 
• matolarni xarid qilish bilan bog‘liq qo‘shimcha xizmat turlari (bichish, yarim 
tayyor mahsulotlar sotish).