16-bob. Davlat byudjetining sog„liqni saqlash xarajatlari

“Medicaid” – muhtoj aholiga tibbiy xizmat 
ko‗rsatishning davlat dasturi. Shtatlar darajasida 
federal 
hukumatning 
qo‗llab-quvvatlashi 
hisobidan amalga oshiriladi. Dastur rasmiy 
o‗rnatilgan muhtojlik chizig‘idan past daromadli 
aholiga tibbiy xizmat ko‗rsatishga qaratilgan.
“Medicare” – 65 yosh va undan katta aholi 
uchun AQSh milliy tibbiy sug‘urta dasturi. 
―Medicare‖ dasturi korporatsiyalar foydasidan 
soliq, progressiv daromad solig‘i va xodimning 
ish haqidan soliqlardan ajratmalar hisobidan 
moliyalashtiriladi. 
Ko‗pchilik 
kasalxonalar 
daromadlarining taxminan yarmi ushbu dastur 
hisobidan shakllanadi.
1960-yildagi Kerr-Mills qonuniga (Kerr-
Mills Act) asosan 1965-yildan buyon amal 
qiladi.

---

461 
3. Germaniya. Jon boshiga sog‗liqni saqlash xarajatlari 
5267 dollarni tashkil qiladi. Germaniya aholisining katta qismi 
davlat tibbiy sug‗urta kompaniyalari tomonidan sug‗ur-
talangan. 
Germaniyada 
pensiya 
sug‗urtasi, 
baxtsiz 
hodisalardan sug‗urta, ishsizlik sug‗urtasi bilan bir qatorda, 
davlat tibbiy sug‗urtasi nemis ijtimoiy sug‗urta tizimining 
asosiy tarkibiy qismi va nemis sog‗liqni saqlash tizimining 
asosiy bo‗g‗inlaridan biri hisoblanadi. Germaniyada barcha 
ishlovchi va boshqa aholi guruhlari uchun majburiy tibbiy 
sug‗urta amal qiladi. Ayrim holatlarni hisobga olib, tibbiy 
sug‗urta sug‗urtalovchi tomonidan ihtiyoriy ravishda tanlanishi 
mumkin. Masalan, bir guruh aholi qatlamlari: xususiy 
kompaniyalarning rahbarlari, jamoat lavozimlarida, davlat 
ijtimoiy tuzilmalarida ishlaydigan shaxslar xususiy tibbiy 
sug‗urtalanish huquqiga ega bo‗lib, ularning daromadlari 
davlatning majburiy sug‗urtasidan voz kechib, xususiy tibbiy 
sug‗urta tizimiga o‗tish imkonini beradi. Xususiy tibbiy 
sug‗urta davlat tibbiy sug‗urtasiga qaraganda ancha keng 
tibbiy xizmatlar turlarini taklif qiladi va sug‗urta polisining 
summasi ham shunga qarab turlicha bo‗lishi mumkin. 
Sug‗urta badallarining miqdori ham sug‗urtalanuvchi shaxs 
umumiy salomatligining holati, jinsi va yoshiga bog‗liq bo‗ladi.
4. Shvetsiya. Jon boshiga sog‗liqni saqlash xarajatlari 
5228 dollarni tashkil qiladi. Sog‗liqni saqlash tizimining 
natijalarini baholaydigan ko‗rsatkichlar ichidagi o‗rtacha umr 
ko‗rish davomiyligi ko‗rsatkichi bo‗yicha Shvetsiya Yevropadagi 
eng yuqori o‗rinlarning birini egallaydi. Bugungi kunda ushbu 
ko‗rsatkich ayollar bo‗yicha 83,5 yoshni, erkaklar bo‗yicha 78,8 
yoshni tashkil qilmoqda va yetarlicha yuqori bo‗lish bilan birga 
yildan yilga oshib bormoqda. Shvetsiyada sog‗liqni saqlash 
tizimi soliq to‗lovchilar tomonidan moliyalashtiriladi, bunda 
tibbiy xizmat ko‗rsatish bilan bog‗liq xarajatlarning asosiy qismi 
munitsipalitetlar va davlat zimmasida bo‗lib, aholi tibbiy 
xarajatlarning an‘anaviy belgilangan juda kam miqdorini 
to‗laydi. 

---

462 
5. Fransiya. Jon boshiga sog‗liqni saqlash xarajatlari 4407 
dollarni tashkil qiladi. Frantsiyada tibbiy xizmatlarni taqdim 
etish va moliyalashtirishning davlat va xususiy sektorini o‗z 
ichiga oluvchi murakkab tizimi amal qiladi. Tizim majburiy 
tibbiy sug‗urta tamoyillariga asoslangan, shuningdek, ihtiyoriy 
sug‗urta ham kattagina ulushni tashkil qiladi. Turli-tuman va 
cheklanmagan tibbiy xizmatlarning turlari nafaqat turg‗un 
davolash muassasalari tomonidan, balki ambulatoriya 
sharoitida ham ko‗rsatiladi. 
6. Yaponiya. Jon boshiga sog‗liqni saqlash xarajatlari 
4150 dollarni tashkil qiladi. Yaponiya sog‗liqni saqlash tizimida 
tibbiy xizmatlar, turli kasalliklar bo‗yicha tekshiruvlar, shu 
jumladan, tug‗ishgacha bo‗lgan tibbiy xizmat va kuzatuv, 
yuqumli kasalliklarga qarshi kurash xarajatlari, bemorlar 
tomonidan to‗g‗ridan-to‗g‗ri to‗lovlarsiz, davlat va mahalliy 
hukumatlar tomonidan mablag‗ bilan ta‘minlanadi. Shaxsiy 
tibbiy xizmatlar bo‗yicha to‗lovlar universal tibbiy sug‗urta 
tizimi bo‗yicha taklif qilinadi, ularda ishtirok etish uchun 
hukumat komitetlari tomonidan barchaga teng imkoniyatlar va 
yig‗imlar o‗rnatilgan. Ish beruvchi tomonidan beriladigan tibbiy 
sug‗urtaga ega bo‗lmagan shaxslar mahalliy hokimiyat 
organlari tasarrufidagi milliy tibbiy sug‗urta dasturlarida 
ishtirok etishlari mumkin. 
7. Buyuk Britaniya. Jon boshiga sog‗liqni saqlash 
xarajatlari 4003 dollarni tashkil qiladi. Sog‗liqni saqlash 
xarajatlarining 
82 
foizi 
umumiy 
soliqlar 
hisobidan 
moliyalashtiriladi, aholining katta qismi tibbiy xizmatlardan 
mutlaqo 
bepul 
foydalanadi. 
Tibbiyot 
muassasalari 
xarajatlarining qolgan 18 foizi ularning tijorat faoliyatlaridan 
tushumlar, davlat tibbiy sug‗urtasi, homiylik badallari 
hisobidan moliyalashtiriladi. Milliy tibbiyot xizmatlaridan 90 
foiz aholi foydalanadi. 10 foiz aholi xususiy tibbiyot 
klinikalariga murojaat qiladi. Buyuk Britaniyada xususiy 
tibbiyot amaliyoti ham yetarli darajada rivojlangan va davlat 
tomonidan qo‗llab-quvvatlanadi, lekin umumiy tibbiy xizmatlar 

---

463 
tarkibida katta ulushga ega emas, mamlakatning butun 
hududi bo‗yicha 300ga yaqin xususiy tibbiy klinikalar faoliyat 
ko‗rsatadi. 
8. Ispaniya. Jon boshiga sog‗liqni saqlash xarajatlari 3153 
dollarni tashkil qiladi. O‗rtacha umr ko‗rish davomiyligi 
bo‗yicha Yevropa Ittifoqi mamlakatlari bo‗yicha 1-o‗rinni 
egallaydi. Umr ko‗rish davomiyligiga, shubhasiz, O‗rta yer 
dengizining 
ta‘siridagi 
iqlim 
sharoitlari 
va 
dengiz 
mahsulotlariga qurilgan parhez omillari katta ta‘sir ko‗rsatadi. 
Shuningdek, Ispaniyaning sog‗liqni saqlash tizimi ham nafaqat 
Yevropada, balki butun dunyoda klinikalarning jihozlanishi, 
texnologiyalarning qo‗llanilishi, mutaxassislarning kasbiy 
salohiyati kabi ko‗pgina ko‗rsatkichlar bo‗yicha eng yaxshi 
tizimlardan 
biri 
sanaladi. Bepul tibbiy 
xizmatlardan 
foydalanish huquqiga aholining barcha qatlamlari, ishlovchi 
xodimlar, bolalar, nogironlar, pensionerlar birdek egadirlar. 
9. Rossiya. Jon boshiga sog‗liqni saqlash xarajatlari 1369 
dollarni tashkil qiladi. Rossiyada majburiy tibbiy sug‗urta 
tizimi amal qiladi. Majburiy tibbiy sug‗urta davlat ijtimoiy 
sug‗urtasining ajralmas qismi hisoblanadi va Rossiya 
Federatsiyasining barcha fuqarolariga majburiy tibbiy sug‗urta 
hisobiga tibbiy sug‗urta dasturlariga mos keladigan miqdor va 
shartlarda tibbiy yordam va dori-darmon olish uchun teng 
imkoniyatlarni beradi. 
10. Meksika. Jon boshiga sog‗liqni saqlash xarajatlari 
1052 dollarni tashkil qiladi. Meksikada fuqaro salomatligini 
ta‘minlash uchun barcha sharoitlar yaratilgan. Xususiy 
klinikalar va kasalxonalar AQSH standartlari bo‗yicha qurilgan 
va jihozlangan bo‗lib, eng zamonaviy talablarga javob beradi. 
Meksikada ko‗plab sug‗urta kompaniyalari mavjud bo‗lob, ular 
har oylik to‗lovlar evaziga shaxsiy tibbiy sug‗urtani taklif 
qiladilar. Bunda sug‗urta summasi va mijozning yoshi qancha 
katta bo‗lsa, har oylik sug‗urta badali ham shuncha katta 
bo‗ladi. Badal miqdoriga boshqa ommillar ham ta‘smir 
ko‗rsatishi mumkin.  

---

464 
Xulosa qilib aytganda, mamlakatimizda sog‗liqni saqlash 
tizimining uzoq muddatli va barqaror rivojlanishini ta‘minlash 
uchun ko‗plab rivojlangan davlatlarning tibbiyot sohasiga 
iqtisodiy resurslar va moliyaviy mablag‗larni safarbar etish 
modellari va usullarini chuqur o‗rgangan holda, bu boradagi 
ijobiy tajribalarni yurtimizda ham tatbiq etish, pirovardida 
tibbiyot sohasida ijtimoiy adolat va iqtisodiy samaradorlik 
o‗rtasida muvozanatning ta‘minlanishiga erishish zarur.