18-мавзу: энг янги даврда англия, франция, германия ва ақШ
Download 0.66 Mb. Pdf ko'rish
|
Lekciya-8
Federaciya hám shtatlar. AQSh federativ mámleket bolıp, shtatlardıń huqıqları, ásirese,
byudjet, sanaat, miynet múnasibetleri, sud sisteması, bank jumıslarında qısqarıp barǵan. Federal atqarıw organların, birinshi náwbette prezidenttiń roli ósip barǵan. Federaciya hám shtatlar wákillikleri ortasındaǵı múnasibetlerdi túsindirip beriwge qaratılǵan Konstituciyaǵa kiritilgen X dúzetiwe XX ásir basına shekem shtatlar huqıqların qorǵaw kepilligi retinde qaralgan. 1941-jılda Joqarı sud AQShtıń Derbige qarsı jumısı boyınsha sheshiminde bul dúzetiwǵa ulıwma basqasha túsindirme bergen. Federaciya gegemonlıǵı yuridikalıq tiykarlanǵan dep tán alınǵan. 1917-jılǵı professional tálim haqqındaǵı Smit nızamı shtatlar jeńilliklerine tuwrıdan- tuwrı aralasıwdı ańlatqan. Kongress bunday hújjetlerdi tábbiyiy baylıqlardı qorǵaw, jol qurılısı tarawlarında da shıǵarılǵan. Shtatlar huqıqların tartıp alıw federal subsidiyalar beriw jolı menen de ámelge ásirılǵan. Kongress shtatlardıń milliy gvardiyasın bagıw ushın fonddan aqshalar ajıratıp, olardı federal qurallı kúshlerdiń strukturalıq bólimlerine aylantırǵan. Shtatlar húkimetleriniń hár qanday hújjeti AQSh Joqarı sudı tárepinen federal Konstituciya hám federal nızamlarına juwap bermeytuǵın, konstituciyalıq emes dep tabılıwı múmkin. Kongress shtatlardıń organlarına ol yamasa bul federal minnetlemelerdi atqarılıwın júklew huqıqına iye bolǵan. 1925-jılda barlıq shtatlardı birlestirgen amerika nızamshıları assotsiaciyasi dúzilgen 17 , keyin gubernatorlar konferenciyası, federal húkimet hám shtatlar húkimetleriniń birgeliktegi iskerligi boyınsha komitetler hám basqalar payda boldı. 1938-jılda Kongress arnawlı nızam shıǵarıp, oǵan kóre, bankler hár qanday shtatta filiallar uyımlastırıwı múmkin boldı. 17 S teven S. Smith; Jason M. Roberts; Ryan J. Vander Wielen (2006). "The American Congress (Fourth Edition)" . Cambridge University Press. pp. 18–19. Retrieved September 11, 2010. 18 / 25 Mámleket apparatı júdá tez ósip bardı. 1889-jılda federal organlar 30 mıń (2 mıń amerikalıqqa bir) xizmetkerge iye bolǵan bolsa, 1964-jılda xizmetkerlerdiń sanı 2,5 millionǵa jetti (76 adamǵa bir xizmetker) 18 . 60-jıllardıń basında federal húkimet tárepinen shtatlardıń finanslıq tarawdaǵı huqıqları anaǵurlım keńeytirildi. Shtatlarǵa sociallıq-ekonomikalıq mútajlikler ushın aqshalar ajıratıw ushın kóbirek erkinlik berildi. Olar ilgeri onıń ushın federal járdem alǵan bolsa, endi dáramatlardıń bir bólegi tuwrıdan-tuwrı shtatlar ıxtıyarına berildi. Mámleket basqarıw princpinde túrli isbilermenlik birlespeleri hám basqa soǵan uqsas basım ótkeziwi menen belgili birlespeler úlken ról oynay basladı. XX ásir ortasına kelip olardıń sanı 3 mıńnan asqan edi. Keyinirek olardıń irilashtiriliwi esabına sanı qısqarǵan. Olardıń ishinde eń irileri Sanaatshılardıń milliy awqamı hám sawda palatası bolǵan. Sanaatshılardıń milliy awqamı ózinde 70 % kompaniyalardı birlestirib turǵan. Joqarıdaǵı eki birlespe sonday bolsada ekonomikalıq funkciyalardı ámelge asırıw maqsetinde islengen sonda da, ámelde siyasiy wazıypalardı atqarǵan. Bul birlespeler joqarı maman qánigelerden ibarat bolıp, mámlekettiń ekonomikalıq jáne social-siyasiy rawajlanıwın aldınnan aytıp beriwge qaratılǵan memorandumlar, usınıslar hám hátte ámelde bolajaq nızam joybarlarınıń tezislerin tayarlardı. Bunday hújjetler prezidentke, Kongresske, shtatlardıń hákimiyat shólkemlerine jóneltirdi. Tuwrı, bul hújjetler mámleket húkimetleri ushın májburiy áhmiyetke iye bolmasa da, húkimet shólkemleri óz siyasatında “úlken biznes” talapların esapqa alǵan. Eń iri korporaciyalar mámleket hákimiyatına tásir ótkeriwdiń basqa kanallarınan da paydalanǵan. Arqa menen Qubla ortasındaǵı urıs tawsılǵanınan keyin mámleket hákimiyatın oraylashtırılıwı menen baylanıslı tendenciya kózge ayqın taslandı. Bul prezident basshılıǵındaǵı ulıwmalıq federal hákimiyattıń kepillikleri keńeyiwinde kórinetuǵın boldı. Birinshi jer júzilik urısınan keyin atqarıwshı hákimiyattıń kusheyiwi, mámleket apparatınıń ósiwi júz berdi. 1939-jılda prezidenttiń atqarıw byurosi dúzilgen. Oǵan Aq úydiń Jumıslar basqarması, Byudjet byurosi, keyinirek Milliy qawipsizlik keńesi, saparbarlıq boyınsha puqaralıq hám qorǵanıw basqarması, Ekonomikalıq máslahátshiler keńesi kirgen. Sonday bolsada, atqarıwshı byuro yuridikalıq tárepten ornatılǵan statusga iye bolmasa da, qatar jaǵdaylarda ministrler kabinetin ekinshi planǵa súrip qoyǵan. Mısalı, Byudjetler byurosi aldın tikkeley finans ministrligine boysıngan bolsa, 1939- jılda legislaturalardı qayta shólkemlestiriw haqqındaǵı hújjet tiykarındaǵı tikkeley prezidentke boysunatuǵın atqarıwshı organlar qatarına kiritilgen. Byurokratiyalıq apparat ásirese Ekinshi jer júzilik urısı jıllarında júdá ósti. Sonısı xarakterli, “Jańa kurs” hám Ekinshi jer júzilik urısı jıllarında islengen kóplegen keńseler keyinirek de toqtatılmaǵan. Atqarıw hákimiyatınıń kusheyiwi sırtqı siyasat salasında da dawam etken. Prezident Vilson Kongress razılıǵın almay Sovet Rossiyasına qarsı qurallı kúshler jiberdi. Keyinirek Trumen da tap sonday etti, yaǵnıy Kongress razılıǵısız Koreya Xalıq Respublikasına qarsı ásker jiberi. Eyzenxauer de Vetnamǵa qarsı áskerlerdi Kongress razılıǵısız jiberdi. Prezidenttiń nızam dóretiwshilik iskerligi keńeydi. Birinshi jer júzilik urısı dáwirinde- aq Kongress prezidentke bólek máseleler boyınsha nızamlar shıǵarıwǵa kepillik bergen edi. Prezident Ruzvelt 1933-1944-jıllar dawamında 4 mıńǵa jaqın aktlar shıǵarǵan. Kongress te sol jıllarda 4,6 mıń aktler shıǵarǵan edi 19 . Ekinshi jer júzilik urısınan keyin prezident janında Ekonomikalıq máslahátshiler keńesi, Milliy qawipsizlik keńesi, Operaciyalardı muwapıqlastırıw boyınsha byuro, Qorǵaw saonaatı 18 Encyclopedia of U.S. Labor and Working-class History, Volume 1 By Eric Arnesen (Taylor & Francis, 2007), p. 796. 19 А. С. Маныкин. Ғарбий Европа ва Американинг : Дарслик. . - М.: Слово: Эксмо, Б.2004. Б- 607. 19 / 25 basqarması, miynet dawları boyınsha federal basqarma, atom energiyası, puqaralıq xızmeti, energetika boyınsha komissiyalar hám basqalar islengen. 1951-jılǵı Konstituciyaǵa kiritilgen XXIII dúzetiwǵe qaray hesh bir shaxs eki retten artıq prezident etip saylanıwı múmkin emesligi ornatıldı. 1948-jılǵı nızam prezidenttiń kútilmegende ólimi yamasa basqa ayrıqsha jaǵdaylarda onıń wazıypasın orınlawshı lawazımlı shaxslar sheńberin belgiledi. Oǵan kóre vitse-prezidentten keyin bul ámeldi ámelge ásirıwǵa palatalar baslıqları, kabinet aǵzaları shaqırılıwı múmkin. Download 0.66 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling