1985 йилда мактаб дастурига ―Информатика ва ҳисоблаш техникаси асослари‖ фани киритилди

Ventura Publisher esa gazeta-jurnallar matnini terish va chop etishga mo‘ljallangan. Uning yordamida 
matnni sahifalarga bo‘lish, matn bo‘laklarini zarur joylarga joylashtirish (Komponovka) va shunga o‘xshash 
ushbu sohada ko‘plab ishlatiladigan amallarni tez va qulay amalga oshirishi mumkin. 
Turli formulali matnlarni (masalan, matematika, fizika, ximiya fanlariga oid) tayorlashda TeX va uning 
keyingi versiyalari bo‘lgan LATeX taxrirlovchi dasturlardan keng miqyosda foydalaniladi. Page Maker 
dasturi Page Maker Aldus Corporation firmasi tomonidan yaratilgan keng imkoniyatli va qulay dasturdir. 
Uning ishlashi Microsoft Windows operatsion sistemasining to‘liq versiyasi bo‘lishini talab qiladi. Page 
Maker dasturi fayl va kataloglar bilan ishlaydi. Fayl nomi esa .pub kegaytmasi yordamida yoziladi. Boshqa 
katalogga o‘tish uchun sichqoncha ko‘rsatkichini tegishli belgiga keltirib (vertikal simvolga) uning chap 
tugmasi ikki marta bosiladi. 
8-variant 
JAVOBLAR 
1)Ta'limning noan'anaviy shakllaridan foydalanishda ota-onalarning ta'lim jarayonida ishtirok etishi bir xil 
darajada muhimdir. Tajriba shuni ko'rsatadiki, agar ota-onalar o'quvchilarning o'quv faoliyatini tashkil 
etishda ishtirok etsa, bolalarning bilim faolligi va qiziqishi sezilarli darajada oshadi. O'qituvchi uchun ota-
onalar va bolalarning birgalikdagi faoliyatini tashkil etish muhimdir. Bolalarga ota-onalari va buvilaridan 
ma'lumot olish bilan bog'liq uy vazifasi taklif qilinishi mumkin. 
An'anaviy bo'lmagan darslar eng yaxshi yakuniy dars sifatida amalga oshiriladi. Darsni muvaffaqiyatli 
tayyorlash uchun o‗qituvchi mavzu va metodikani yaxshi bilishi, o‗z ishida ijodiy bo‗lishi kerak. Asarga 
qiziqish darsning an‘anaviy xususiyatini yo‗qotib, fikrni jonlantiradigan g‗ayrioddiy shaklda ham yuzaga 
keladi. Darsning noan'anaviy shakllari o'z ijodiy qobiliyatlari va shaxsiy fazilatlarini rivojlantirish, 
bilimlarning rolini baholash va amaliyotda qo'llanilishini ko'rish, turli fanlar o'rtasidagi munosabatlarni his 
qilish imkoniyatidir. . 
Ammo nostandart darslarni tanlashda o'lchov kerak. Talabalar g'ayrioddiy ishlash usullariga o'rganadilar, 
qiziqishlari yo'qoladi. Noan'anaviy darslarning umumiy tizimdagi o'rnini o'qituvchining o'zi aniq 
vaziyatga, material mazmuni shartlariga va o'qituvchining individual xususiyatlariga qarab belgilashi 
kerak. 
2) Flash texnologiyasiga - ShockWave Flash (SWF) formatli vektorli grafikdan foydalanishga asoslangan 
texnologiyadir. Bu format eng samarali grafik formatlardan bolmasada, SWF formati foydalanuvchilarga 
grafik imkoniyatlari cheklanmagan grafiklar bilan ishlovchi vositalar va natijani Web- brouzerlarda, 
kerakli muxarrirlarda foydalanish imkoniyatilari mavjud. Flash texnologiyasining imkoniyatlardan yana 
biri - bu uning moslashuvchanligidir, ya‘ni bu format barcha platformalarda (MacOS tizimli Macintosh 
kompyuterlari yoki Windows tizimli kompyuterlarida) ishlatilishi mumkin. Yana bir qulay imkoniyati 

---

uning yordamida yaratilgan tasvirlar nafaqat animatsiyali bolishi, balki interfaol elementlar va tovush 
bilan boyitilishi hamda dasturlash orqali boshqarilishi mumkin. Flash texnologiyasining 
mosalashuvchanlik va interfaol multimediya dasturlar yaratish imkoniyati kopchilik Web-dizaynerlar 
ortasidagi bahslarga sabab bolib, uni mashhurligini oshishiga imkoniyat berdi. Shuning uchun bu 
texnologiyaning yaratilishi bilan bir vaqtda Macromedia kompaniyasi tomonidan ikki asosiy web-
brouzerlari, Internet Explorer va Netscape Communicatorlar uchun elementlar Plug-In yaratildi. Bu esa, oz 
navbatida Flash texnologiyasini Internetda yana ham keng tarqalishiga olib keldi. Natijada ushbu web-
brouzerlar yaratuvchilari swf formatini oz dasturlarini asosiy formatlar bazasiga qabul qildi. Bunday 
usulni boshqa yirik dasturiy ta‘minot yaratuvchilar (masalan, Adobe firmasi) ham qollay boshladi. 
Macromedia kompaniyasi swf formatini juda oddiy va qulay uskunalar bilan ta‘minlaganligi bu formatdan 
kop muxlislarning foydalanishiga olib keldi. Shuni aytish kerakki, hozirgi vaqtda ushbu uskunalarni bir 
qancha toliq toplamlari ham mavjud. Ushbu uskunalarni bir turi Macromedia Director Shockwave Studio - 
multimediya taqdimotlarni yaratish, Macromedia FreeHand va Macromedia Fireworks - grafik tasvirlar 
muharriri, Macromedia Authorware va Macromedia CourseBuilder - interfaol orgatuvchi kurslarni 
yaratish muharriri va boshqalarni misol qilib olish mumkin. Web-sahifa yaratuvchilar orasida eng kop 
ishlatiladigani bu Macromedia Flash dasturidir, chunki ushbu dastur ixtiyoriy Web-sahifaga mashhurlik 
olib keluvchi banner va animatsiya, interfaol lavhalar yaratish imkonini beardi. Balki shuning uchundir 
swf formatini oddiy qilib Flash deb atalish odatga kirib kolgan. Flash texnologiyalar tarkibining 
elementlari: · vektorli grafika; · animatsiyani bir qancha usullarda ishlash; · interfeysda interfaol 
elementlarini yaratish; · sinxron ovoz qoshish; · HTML formati va boshqa internetda foydalaniladigan 
barcha formatlarga otkazishni ta‘minlash; · mustaqil platformali; · Flash-roliklarni avto rejimda ham, Web 
- brouzer yordamida ham korish imkoniyati mavjud; · vizual uskunalari mavjudligi Flash-rolik 
yaratuvchilarini koplab murakkab amallardan xalos etadi, shuningdek Flash-texnologiyalarning texnik 
asnektlarni organishni talab etmaydi. 
3) Delphi tizimida ishni boshlash uchun uni dasturlar menyusidan topib ishga tushiramiz. 
IIycK=>IIporpaMMM=>Borland Delphi=>Delphi 
Delphi oynasi ko‗rinishi odatdagidan ancha boshqacharoq bo‗lib. u o‗z ichiga beshta oynani oladi: 
• bosh oyna — Delphi Projectl; 
• forma oynasi — Form l; 
• obyekt xossalarini tahrirlash oynasi —Object Inspector; 
• obyektlar ro‗yxatini ko‗rish oynasi — Object tree View; 
• dastur kodlarini tahrirlash oynasi — Unit.pas. 
Bosh oyna ekranning yuqori qismida joylashgan bo‗lib, uning birinchi qatorida sarlavha, ya‘ni, 
proyektning nomi joylashgan. Tkkinchi qatorda buyruqlar menyusi gorizantal ko'rinishda joylashgan. 
Keyingi qatoming chap tarafida uskunalar paneli va o‗ng tarafida kompo- nentalar politrasi joylashgan. 
Delphida har bir loyihada kamida bitta oyna mavjud -- dasturning asosiy oynasi. Delphi ilovasining barcha 
oynalari TForm obyektiga asoslangan
Shakl ob'ektlari Delphi ilovasining asosiy qurilish bloklari bo'lib, ular dasturni ishga tushirganda 
foydalanuvchi o'zaro aloqada bo'ladigan haqiqiy oynalardir. Shakllarning o'ziga xos xususiyatlari, 
hodisalari va usullari mavjud bo'lib, ularning ko'rinishi va xatti-harakatlarini boshqarishingiz mumkin.
4) Opеratorning ishlash tartibi quyidagicha: agar kеltirilgan mantiqiy ifoda TRUE (rost) qiymatni
qabul qilsa, ya‘ni qo‘yilgan shart bajarilsa; opеrator -1 bajariladi, aks holda else xizmatchi so‘zdan
kеyingi opеrator -2 bajariladi. 
Mantiqiy ifodalarda munosabat amallari, mantiqiy amallar ishlatilishi mumkin. Masalan,
A>B, A=B, X<4. 55, 2+Z>0, X+Y<=1 va h. k. 
Shartlar oddiy va murakkab bo‘lishi mumkin.

---

Agar mantiqiy ifodada bitta munosabat amali bеrilgan bo‘lsa, ―oddiy shart‖ ni ifodalaydi.
C++ tilida quyidagi munosabat amallaridan foydalaniladi: 
Kattaliklar orasidagi shartlar HAM, YoKI, EMAS (C++ tilida &&, ||, ! ) mantiq amallari
bеlgilari orqali bog‘lanuvchi bir nеcha munosabatlardan iborat bo‘lsa ―murakkab shartlar‖ dеb
ataladi. Dasturda murakkab mantiqiy ifodalar(shartlar)quyidagicha yoziladi:
matеmatik yozilishi
dasturda yozilishi
1) a=b=o
2) 6<=X<10 
1) (a=0) && (b=0) 
2) (X>=6) && (X<10)
Shartli o‘tish opеratorining ishlatilishini misollarda ko‘rib chiqamiz.
IF U>0 D=SQRT (Y); ELSE D=U;
Shartli opеratorda U>0 bo‘lsa D=sqrt (y) opеratori, aks holda D=U opеratori bajariladi. 
IF (X mod 2=0) && (X>0) X=SQRT (X); 
ELSE X=SQR (X); 
5) Hozirgi vaqtda kompyuterlarda ilmiy-texnikaviy hisoblashlarni bajarishda odatdagi dasturlash tillaridan 
va elektron jadvallaridan emas, balki Mathematica, MatLab, Maple, Gauss, Reduse, Eureka va boshqa 
turdagi maxsus matematik dasturlar keng qo‘llanilyapti. 
Matematik paketlar, ayniqsa Mathcad – yuqorida sanab o‘tilgan ro‘yxat ichida eng mashhur paket bo‘lib, 
ilmiy – texnikaviy soha mutaxassislariga dasturlashning nozik elementlariga e‘tibor berilmasdan 
(masalan:fortran, C, paskal, BASIC va boshqalar kabi) kompyuterda matematik modellashtirishni amalga 
oshirishga katta yordam beradi. Quyida Mathcad matematik dasturlash muhitida ishlashning yaqqol ajralib 
turadigan imkoniyatlarini sanab o‘tmoqchimiz: 
Mathcad muhitida matematik ifoda, qabul qilingan ko‘rinishda ifodalanadi. Masalan, daraja yuqorida, 
indeks pastda, integralning yuqori va quyi chegaralari esa an‘anaviy joyida turadi. 
Mathcad muhitida ―dasturlashni‖ tuzish va ularning bajarilish jarayoni parallel kechadi. Foydalanuvchi 
Mathcad – hujjatida yangi ifoda kiritar ekan, uning qiymatini bira to‘la hisoblash va ifodani kiritishda yo‘l 
qo‘yilgan yashiringan xatoliklarni grafigini ko‘rish imkoniyati ham mavjud. 
Mathcad paketi yetarli darajada qudratli matematik apparat bilan qurollanganki, ular orqali tashqi 
pratseduralarni chaqirmasdan 
turib paydo bo‘ladigan muammolarni hal qilishimiz mumkin. 
- Mathcad xos bo‘lgan ayrim hisoblovchi qurilmalarni sanab o‘tmoqchimiz: 
- Chiziqli va chiziqli bo‘lmagan) algebraik tenglama va sistemalarni yechish; 
- Oddiy differensial tenglama va sistemalarni (Koshi masalasi va chegaraviy masala) yechish; 
- Xususiy hosilali differensial tenglamalarni yechish; 
- Berilganlarni static qayta ishlov berish(interpolyatsiya, ekstrapolyatsiya, approksimatsiya va ko‘pgina 
boshqa amallar); 
- Vektor va matritsalar bilan ishlash (Chiziqli algebra va boshqalar); 
- Funksional bog‘liqlikning maksimum va minimumini izlash.