1–маъруза Мавзу: Моддаларнинг таркибини таҳлил қилиш ва параметрларини ўлчаш усуллари ва асбоблари. Таҳлилнинг кондуктометрик усули

Капилляр вискозиметрлар.
М.П.Воларовичнинг маълумотларига кўра қовушоқликни ўлчашнинг тахминан 80% и капилляр асбоблар билан ўтказилиб, улар назарий жиҳатдан энг кўп ишлаб чиқилган ва амалда тадқиқ қилинган.
Капилляр вискозиметрлар ўлчаш аниқлигининг юқорилиги, ўлчашнинг катта диапозони ва нисбатан соддалиги туфайлн кенг тарқалган. Кейинги йилларда технологик процесснинг ўтишидаги қовушоқликни автоматик тарзда назорат қилиш ва ростлашга мўлжалланган капилляр вискозиметрлар яратилади. Бу асбоблар нисбатан тоза ва бир жинсли суюқликлар қовушоқлигини назорат қилишда ишлатилади.
Капилляр вискозиметрларнинг ишлаш принципи Пуазейл капилляр найчасидан суюқликнинг оқиб чиқиш қонунига асосланган. Бу қонун қуйидагича ифодаланади:
(11.4)
бу ерда Q – найчадан оқиб чиқадиган суюқликнииг ҳажмий сарфи, м³/с; d – найча диаметри, м; µ – суюқликнинг динамик қовушоқлиги, Па с; l – найчанинг узунлиги, м; ∆Р – найча учларидаги босимлар фарқи, Па.
Aгap Q, d, l катталикларнинг қиймати доимий бўлса, қовушоқликни аниқловчи формула қуйидаги кўринишга келади:
µ=К∆Р. (11.5)
Шундай қилиб, суюқлик қовушоқлигини ўлчаш суюқлик ўтадиган капилляр найча учларидаги босимлар фарқини ўлчашдан иборат. Бунда суюқликнинг юмалоқ кесимли тирқишлардан оқиб чиқиши оғирлик кучи босими ёки ташқи босим таъсирида содир бўлиши мумкин.
К апилляр вискозиметрлар икки катта гуруҳга бўлинади: лаборатория вискозиметрлари ва автоматик ишлайдиган вис­козиметрлар. Кейинги вискозиметрларга босим остида суюқлик оқиб чиқадиган ва эркин оқиб чикадиган асбоблар киради. Суюқлик эркин оқиб чиқадиган асбоблар ўз навбатида икки классга; сатҳ ўзгарадиган ва ўзгармайдиган асбобларга бўлинади.
11.1-расмда капилляр вискозиметр схемаси келтирилган. Шестерняли насос 1 анализ қилинаётган суюқликнинг мутлақо доимий миқдорини капилляр найча 3 га узатади.


11.1-расм. Капилляр вискозиметр схемаси.
Капилляр найчанинг кириши ва чиқишидаги босимлар фарқи сезгир дифманометр 2 оркали ўлчанади. Дифманометрнинг шкаласи қовушоқлик бирлигида даражаланади. Капилляр найчанинг диаметри d ва узунлиги l ўлчаш чегаралари ва ўлчанаётган суюқлик турига қараб танланади. Ўзгармас температурани таъминлаш учун вискозиметр найчаси одатда, температурани ав­томатик ростловчи термостатга уланади. Капилляр вискозиметрнинг ўлчаш чегаралари 0,001 ... 10 Па • с. Лаборатория асбобларида ўлчаш хатолиги 0,3, автоматик асбобларда ўлчаш хатолиги + 3 . . . 5%.
1 1.2-расмда автоматик капилляр вискозиметрнинг конструкцияси бир оз ўзгарган принципиал схемаси келтирилган. Назорат қилинаётган суюқлик ўзгармас сарф билан дозаловчи насос 1 ёрдамида капилляр найча 2 оркали тортиб олинади. Найчадаги босимнинг пасайишини дифманометр 3 билан ўлчанади, унинг шкаласи қовушоқлик бирликларида даражаланган. Вискозиметр термостат 4 га ўрнатилган.