1–маъруза Мавзу: Моддаларнинг таркибини таҳлил қилиш ва параметрларини ўлчаш усуллари ва асбоблари. Таҳлилнинг кондуктометрик усули

7-маъруза
Мавзу: ЗОЛДИРЛИ, РОТАЦИОН ВА ВИБРАЦИОН ҚОВУШҚОҚЛИК ЎЛЧАШ ВОСИТАЛАРИ


Режа:

1. 
   Золдирли вискозиметрлар ва уларнинг ишлаш принципи.
   
2. 
   Ротацион вискозиметрлар ва уларнинг ишлаш принципи.
   
3. 
   Тебранишли вискозиметрлар ва уларнинг ишлаш принципи.
   

Золдирли вискозиметрлар суюқликларнинг қовушқоқлигини ўлчашда кенг ишлатилади.
Қовушқоқликни эркин тушувчи жисм усули билан ўлчаш Стокс қонунига асосланган. Бу қонунга мувофиқ эркин тушувчи жисмнинг суюқликдаги тезлиги шу суюқлик қовушқоқлигига боғлиқ. Бу боғланиш қуйидагича ифодаланади:
(12.1)
бу ерда ρ₁ ва ρ₂ – золдир материали ва суюқликнинг зичликлари, кг/м³; g – оғирлик кучининг тезланиши, м/с²; r – золдирнинг радиуси, м; v – золдирнинг бир меъёрда тушиши тезлиги, м/с; К – қабул қилинган ўлчовга боғлиқ бўлган сонли доимий коэффициент.
Стокc қонуни бир жинсли суюқликнинг мутлақо сферик золдирга нисбатан ламинар ҳаракатида ишлатилиши мумкин. (12.1) формуладан маълумки, текширилаётган суюкликнинг қовушқоқлигини ўлчаш суюқликдаги золдирнинг тушиш тезлигини ёки золдирнинг белгиланган масофадан ўтиш вақтини ўлчашдан иборат. Қовушқоқликнинг золдир тушиш вақтига боғлиқлиги қуйидагича ифодаланади:
(12.2)
бу ерда К – асбоб доимийси, Па; τ – золдирнинг белгиланган масофадан ўтиш вақти, с.
Қ овушқоқликни шарчанинг эркин тушиш вақти бўйича аниқлайдиган автомат қурилманинг принципиал схемаси 12.1-расмда кўрсатилган. Суюқлик оқими золдир 1 ни бошланғич ҳолатга шестерняли насос 2 ёрдамида кўтаради. Бу шестерняли насос электр двигатели 3 га эга. Золдирни кўтариш билан бирга насос суюқликдан намуна олиб, уни синайди.
12.1-расм. Эркин тушувчи золдирли автоматик
вискозиметрнинг принципиал схемаси.

Золдир юқориги чекловчи тўрга етгач, насос тўхтайди, золдир ҳаракатсиз муҳитда эркин пастга тушади. Индукцион ғалтаклар 7 орқали золдирнинг белгиланган йўл l дан ўтиш вақти ҳисобланади. Золдирнинг индукцион ғалтаклардан ўтишида номувозанатлик сигналлари ҳосил бўлади ва бу сигнал электрон кучайтиргич 6 орқали кучайтирилади. Шестерняли насоснинг автоматик paвишда уланиши ва вақтнинг ҳисобланиши реле блоки 4 ва ўлчаш асбоби 5 ёрдамида бажарилади.

Асбобнинг ўлчаш чегаралари индукцион ғалтаклар орасидаги масофа l ва шарча диаметрининг ўзгариши билан танланади.
Бундай асбобларда 100 Па с диапазондаги суюқлик қовушқоқлигини ўлчаш мумкин. Асбобларнинг ўлчаш аниқлиги ±2%.

1 2.2-расмда золдирли пневматик вискозиметрнинг схемаси келтирилган. Пневмокамерани атмосфера билан туташтирувчи золдирли клапаннинг қўлланилиши жуда юқори аниқликда ўлчашни таъминлайди. Суюқликнинг қовушоқлигини ўлчашда унинг капилляр 2 ли идиш 1 даги сатҳи ўзгаради. Қовушоқликнинг ортиши суюқликнинг гидравлик босими ҳисобига мемб­рана 3 нинг пастга эгилишига сабаб бўлади.