1.«O‘zbekiston tarixi» fanining predmeti, nazariy- metodologik tamoyillari va uni o‘rganishning ahamiyati. Barkamol avlod tarbiyasida Vatanimiz tarixining o‘rni

17. Arablar tomonidan O‘rta Osiyoning istilo qilinishi. Movarounnahrda islom dinining yoyilishi.
VII asrning birinchi choragida Arabiston yarim orolida arablarning kuchli davlati tashkil topadi. Ular VII asr o’rtalaridan boshlab istilochilik yurishlarini boshlab atrofdagi davlatlarni zabt eta boshlaydilar. Sosoniylar davlati turklar bilan janglarda zaiflashib arablarning yurishlariga g`arshi tura olmaydilar, natijada arablar sosoniylarni yengib 651 yilda Marv shahriga yetib keladilar. Uni jangsiz egallab shu yerdan turib Amudaryo ortidagi hududlarga dastlab razvedka uchun yurishlar g`iladilar.673 yil Ubaydulloh Ibn Ziyod, oradan uch yil o’tgach Said Ibn Usmon Buxoro muzofotiga bostirib kiradilar. Ko’p o;lja va asirlar olib g`aytadilar. Movarounnahrdagi siyosiy beg`arorlikdan arab lashkarboshilari ustalik bilan foydalanganlar. VII asr oxirlarida xalifalikda tartib o’rnatilgach, arablar Movaounnahrni uzil- kesil bosib olishga kirishadilar.
704 yilda G`utayba ibn Muslim Xurosonga voliy g`ilib tayinlanadi. Unga movarounnahrdan Xitoygacha bo’lgan hududlarni bo’ysundirish yuklanadi. Harbiy yurishni G`utayba 705 yilda Balx atroflarini zabt etishdan boshlaydi, tez orada ChaG’oniyon hokimi jangsiz taslim bo’ladi. Shunday g`ilib arablarning Movarounnahrga yurishining 2 davri boshlanadi. 707 yilda G`utayba katta g`o’shin bilan Buxoro vohasiga bostirib kiradi, u dastlab Poykend shahrini g`amal g`iladi. G`amal 50 kun davom etadi. Arablar shahar devori ostidan lahm kovlab rahna uradilar, shundan so’ng bostirib kiradilar, aholi g`irG’in g`ilinadi, keyin sulh tuziladi.Poykent fojeasidan keyin dushmanga zarba berish uchun SuG’d podshosi Tarxun, Buxoro hukmdori Xunukxudot, Vardonxudot, hamda 40 ming lashkar bilan yordamga kelgan turklar Torob va Romitan oraliG’da to’planadilar. G`utayba ittifog`chilar o’rtasida iG’vo bilan kelishmovchilik keltirib chig`aradilar. Natijada suG’diylar o’z lashkarlarini olib ketadilar, arablar qolganlarini osonlik bilan mag’lub etadilar.

708- 709 yilalrda G`utayba Buxoro va uning atroflariga bir necha bor hujumlar g`iladi, ko’p obod yerlar va g`al’alarni bosib oladi. 710 yilda G`utayba Shuman, Nasaf, va Keshni bosib olib, Samarg`andga hujum boshlash uchun tayyorgarlik ko’radi. Birog` Xorazmda boshlangan ichki ziddiyatlar og`ibaida G`utaybani SuG’d yurishini kechiktirib, Xorazmga g`o’shin tortishga jalb etadi.xorazm shohi Chaf’on ukasi Xurzod boshlig` xalg` g`o’zG’olonidan g`o’rg`ib, 711 yil yordam so’rab arablarga murojaat g`iladi. Dushman g`o’li bilan Xurzod tor- mor g`ilinib o’ldirilsada. Ammo xorazmshoh bundan hech narsa yutmaydi, aksincha o’z mustag`illigini yo’g`otib xalifalikning bojdoriga aylanadi. 712 yilda arablar Samarg`andga yurish boshlaydilar. Samarg`andga Tarxun o’rniga Xurak9 709- 738) podsho g`ilinb ko’tarilgan edi. Su’G’diylar bir y davomida shaharni himoya g`iladilar, shunday bo’lsada Samarg`and taslim bo’ladi, ikki o’rtada sulh tuziladi. 713 yilda G`utayba g`o’shin saflarini to’ldirish mag`sadida mahaliy aholidan 20 000 askar to’plab berishni talab g`iladi. YiG’ilgan katta g`o’shin ikkiga ajratiladi. Uning Kesh, Nasaf va xorazmliklar birlashmasidan iborat birinchi g`ismi Choch viloyatiga, o’zi boshlig` asosiy kuch esa Ustrushona va Xo’jand org`ali FarG’ona vodiysi tomon yo’l oladi.Choch vohasi bosib olinib, uning poytaxti Madina ash- Shosh, juda ko’p g`al’a va g`o’rG’onlar hamda g`ishlog`larga o’t g`o’yilib vayron etiladi. G`utayba Ustrushona va Kosonni zabt etadi. 714 yilda u Choch va Turk hog`onligi kuchlarini ajratib, ittifog`doshlarning birlashuviga yo’l g`o’ymaslik mag`sadida Isfijobga yurish g`iladi. 715 yilning boshida esg`a FarG’ona vodiysini uzil- kesil egallab G`oshG’argacha kirib boradi. Hamma viloyatlarga arablardan hokimlar tayinlaydi. O’sha yili xalifa Volid vafot etadi. G`utaybaning G’animi Sulaymon xalifalik taxtiga o’tiradi. Bunday g`ismatdan norozi bo’lgan G`utayba yangi xalifaga g`arshi isyon k’otaradi. Lekin u 715 yilda FarG’onada arab askarlari tomonidan o’ldiriladi.

Shunday g`ilib o’n yil davomida muttasil olib borilgan janglar og`ibatida Movarounnahr xalifalikka bo’ysundirilgan bo’lsada, ammo uning maG’rur aholisi o’zini butkul tobe etilgan hisoblamaydi. Arablar istilosi va hukmronligiga g`arshi Movarounnahrda bir necha marta xalg` g`o’zG’olonlari bo’lib o’tadi. 720 yilda Xurak va Divashtichlar boshchilgida So’G’dda g`o’zG’olon bo’lib arablar uni zo’rG’a bostiradilar. Xalifalikning solig` siyosatiga g`arshi 725 yilda Xuttalonda, 728 yilda yana So’G’dda g`o’zG’olon avj oladi, Movarounnahr va Xurosonga yoyiladi. Xuroson noibi Nasr ibn Sayyor g`o’zG’olonni bostirish uchun Samarg`and, Shosh, Farob, va FarG’onaga bir necha bor yurish g`iladi.
VIII asrning 70- 80 yillarida Movarounnahrda juda katta xalg` g`o’zG’oloni ko’tariladi. G`o’zG’olonchilarning jangovar xuruhi og` rangdagi kiyim kiyganligi uchun tarixda u “ og` kiyimlilar” g`o’zxoloni nomi bilan shuhrat topadi. Bu harakatning rahbari Mug`anna deb atalgan marvlik Hoshim ibn Hakim ismli hunarmand bo’lgan. U Marvyag`inidagi Koza g`ishloG’ida tuG’ilgan. Mug`anna Mazdak G’oyalariga asoslangan ijtimoiy tenglik va erkin hayotga da’vat etuvchi ta’limni tarG’ib etib, payG’ambarlik da’vosini g`ilgan. Movarounnahrga o’z tarG’ibotchilarini yuboradi, tarafdorlari ko’payganligini eshitgan Mug`anna Amudaryodan o’tib Naxshob, undan Kesh shahriga yetib boradi. U Kesh shahri yag`inidagi Som toG’I tepasiga bino g`ilingan Som g`al’asini o’ziga g`arorxoh g`iladi. G`o’zG’olon 776 yildan Buxoro, Samarg`and, G`ashg`adaryo, Ohangaron vodiylarida avj oladi. Og` kiyimlilarga zarba berish uchun xalifa Abu Jafar 775 yilda Jabroil ibn Yahyo boshlig` katta harbiy kuchni Movarounnahrga safarbar g`iladi.Narshax va Samarg`andda og` kiyimlilar yengilgach mahalliy zodaxon dehg`onlar sotg`inlik g`ilib arablarga yordam bera boshlaydilar. Ular Said Xaroshiy g`o’shinlari bilan birga Mug`annaga g`arshi Keshga tomon yurishda g`atnashadilar. ToG’lar orasida janhlar g`izib ketadi. Mug`anna g`arorxohi g`amalga olinadi. Mug`anna lashkarboshilari taslim bo’ladilar. Mug`anna asir tushishni istamay yonib turgan olovga o’zini tashlab halok bo’ladi.
Shunday g`ilib arablar Movarounnahrni zabt etib majburan islom dinini aholiga singdiradilar