2- mavzu. Yo‘l xo‘jaligining asosiy fondlari reja

A 

F 

K 
r

M 

F
0 
T 
bu erda, 
F – asosiy fondlar qiymati; 
Kr – butun xizmat muddati uchun kapital ta’mirlashlar qiymati; 
M – xuddi shu muddat 
mobaynida modernizatsiyaga
 
qilinadigan xarajatlar; 
Fo – asosiy fondlarning qoldiq 
qiymati; T – me’yoriy xizmat muddati. 
 
Yillik amortizatsiya sxemasining assoiy fondlar qiymatiga bo‘lgan 

---

foiz nisbatiga amortizatsiya ajratmalarining me’yori deyiladi, ya’ni 
N 

A 

100 
F 
Amortizatsiya ajratmalarining me’yorlari asosiy fondlarning tabiiy va 
ma’naviy eskirishlarini hisobga olgan holda belgilangan. 
2 tonnagacha yuk ko‘taruvchi yuk avtomobillari uchun amortizatsiya 
me’yorlari ular qiymatidan har 1000 km bosib o‘tilgan masofa uchun 
belgilangan. 
Binolar va inshootlar bo‘yicha amortizatsiya ajratmalarining 
me’yorlari ularning konstruksiyasi va kapital qurilganligiga bog‘liq ravishda 
g‘ishtni va temir beton binolar uchun 2,4-4,7foiz, yog‘ochdan bo‘lgan binolar 
uchun 7,0 foiz etib belgilangan. Uy joy binolari uchun amortizatsiya 
ajratmalari faqat ularni kapital ta’mirlash uchungina hisoblanadi. 
Barcha asosiy fondlarga amortizatsiya ajratmalari oyma-oy hisoblab 
boriladi, faqat belgilangan tartibda konservatsiyaga o‘tkazilgan ob’ektlar 
bundan mustasno. Ta’mirlashda yoki to‘xtab turib qolgan mashinalar uchun 
amortizatsiyani hisobga olish to‘xtatilmaydi. Ijaraga berilgan asosiy fondlar 
uchun amortizatsiya ajratmasi ijaraga beruvchi tomonidan hisoblanadi. 
Amortizatsiya ajratmalari fondlarining xizmat muddatidan qat’iy nazar 
3-hisoblanaveradi. Agar asosiy fondlar tarkibiga kiritilgan ob’ekt, xizmat 
muddati tugamasdan turib ishdan chiqsa, u holda uning ma’lum bir qismi 
qiymati yaratiladigan mahsulotga o‘tmasdan qolib ketadi. Natijada zarar 
ko‘riladi va bu zararning miqdori asosiy fondning likvidatsiya qilinish 
vaqtiga bo‘lgan qoldiq qiymati bilan, uni likvidatsiya qilishdan tushgan 
mablag‘ o‘rtasidagi farqga teng bo‘ladi. Bu zarar moliyaviy faoliyat 
natijasiga, ya’ni foydalar va zararlar schetiga o‘tkaziladi. Bunday holatlarda 
tasarruf etilishi to‘xtatilgan ob’ektlarni o‘z vaqtida hisobdan chiqarish muhim 
ahamiyatga ega. Aks holda, ularning ishdan chiqishi bilan bog‘liq bo‘lgan 
zararlar yashiringan holda qolib, ob’ektlar avvalgidan asosiy fondlar hisobida 
turaveradigan va qurilish va yo‘l mashinalari tasarrufi xarajatlari bo‘yicha 

---

qurilish-montaj ishlari tannarxining ortishiga sababchi bo‘ladilar. Va 
aksincha, belgilangan me’yorlarga nisbatan ob’ektlarning ishlash 
muddatlarining uzayishi yo‘l qurilish (ta’mirlash) tashkilotiga amortizatsiya 
ajratmalari ko‘rinishidagi qo‘shimcha mablag‘larga ega bo‘lish imkonini 
beradi. 
Asosiy fondlar bo‘yicha amortizatsiya ajratmalari me’yorlangan 
miqdorda qurilish mahsulotining narxiga kiradi. qurilish va ta’mirlash 
qurilish ishlari uchun moliyalashtiruvchi tashkilot smeta narxlari bo‘yicha 
to‘lovlarni amalga oshirar ekan, u qurilish (ta’mirlash qurilish) tashkilotiga, 
asosiy fondlardan to‘g‘ri foydalanish sharoitida, tegishli amortizatsiya 
sxemalarini ham to‘lab turgan bo‘ladi. Ammo amalda hisoblangan va 
mahsulot tannarxiga kirgizilgan amortizatsiya miqdori amalda mavjud 
bo‘lgan asosiy fondlar va ulardan foydalanish rejimiga bog‘liq ravishda 
smeta narxiga kiruvchi sxemadan ko‘ra ko‘proq yoki kamroq bo‘lishi 
mumkin. Asosiy fondlarning ortiqcha bo‘lishligi yoki ulardan yomon 
foydalanish amalda mahsulot narxiga kiruvchi me’yorlangan darajadagidan 
ko‘p amortizatsiya hisoblanishiga va bu modda bo‘yicha zararning paydo 
bo‘lishiga olib keladi. 
Asosiy fondlarning har bitta ob’ektiga amalda ulardan qanday 
foydalanilayotganligidan qat’iy nazar amortizatsiya hisoblanadi. SHu sababli 
qurilish va yo‘l mashinalari ishini tashkil etishni yaxshilash, ularga texnik 
xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash usullarini takomillashtirish mashinalarning 
yillik ish kunlari sonini orttirib, amortizatsiya ajratmalari salmog‘ining 
kamayishi hisobiga mashina smena tannarxining kamayishiga olib keladi. 
Yo‘l tashkilotlari butun amortizatsiya ajratmasi sxemasidan mustaqil 
ravishda, ularni ishlab chiqarish va fan-texnikani rivojlantirish yoki shunday 
ishlarga mo‘ljallangan boshqa fondlarga yo‘naltirish orqali foydalanadilar. 
Amortizatsiya ajratmalari asosiy fondlarni qayta ishlab chiqarish 
(tiklash) uchun xizmat qiladigan korxonaga tegishli bo‘lgan mablag‘lar 
manbalarining biri bo‘lib hisoblanadi. Asosiy ishlab chiqarish fondlarini 

---

to‘ldirib turish uchun, foydadan tasdiqlangan normativlar asosida, ishlab 
chiqarishni, fan-texnikani rivojlantirish fondiga mablag‘lar ajratiladi. Undan 
tashqari ushbu fondga hisobdan chiqib ketayotgan asosiy fondlarni 
realizatsiya etiladigan bo‘ladigan tushumlar to‘liq yo‘naltiriladi. 
Korxonalar o‘zlarining ishlab chiqarishni, fan-texnikani rivojlantirish 
fondlaridan, ishlab chiqarishni tashkil etishni mukammallashtirish, uni texnik 
jihatdan qayta jihozlash va rivojlantirish, mehnatni ilmiy tashkil etish 
tadbirlarni joriy etish, yangi texnikani joriy etish uchun bankdan olingan 
kredit va ssudalar uchun qarzlarni to‘lash, qisqasi asosiy fondlarni oddiy va 
kengaytirilgan qayta ishlab chiqarish (tiklash) maqsadlarida erkin va bemalol 
foydalanadilar.