2. 1-Mavzu: Tabiiy resurslar va ularning turlari reja

Tabiiy resurslarni tugash darajasi boʹyicha sinflanishi: Insonlarni tabiiy resurs 
larga koʹrsatayotgan taʹsiriga binoan ular tugaydigan va tugamaydigan turlarga 
ajratiladilar. Ular yesa oʹz navbatida qayta tiklanmaydigan (yer osti foydali qazilmalarni) 
yaʹni ulardan foydalanish natijaida; nisbatan qayta tiklanadigan (tuproq, oʹrmon) yaʹni
qayta tiklash uchun uzoq vaqt muddati zarur; qayta tiklanadigan (oʹsimlik va xayvon 
Tabiiy 
resurslar 
(geologik va 
mineral) 
Iqlimiy 
Suv 
Tuproq 
Hayvon 
O’simlik 
Atom 
Planetar 
Kosmik 

---

turlari, baʹzi bir mineral resurslar–masalan dengiz va koʹllarda yigilib qoladigan tuzlar) 
turlariga boʹlinadilar.
Bundan tashqari barcha resurslar yana quyidagi 2 guruhga ajratiladilar: 
1. Almashtirilish mumkin –yaʹni tejamli foydalanish maqsadida baʹzi bir resurslarni
boshqalari bilan almashtirilishi mumkin. Masalan, mineral yoqilgʹi resurslari – atom 
va quyosh energiyasidan foydalanish;
2. Almashtirilishi mumkin boʹlmagan–masalan atmosfera havosi (chunki uning tarkibida 
maʹlum belgilangan miqdorda kislorod, azot, uglerod oksidi va boshqalar bordir), 
ichimlik suvi, genetik resurslar (tirik organizmlar turlari). 
Ochiq dengiz resurslari, atmosfera havosi, Antarktida, kosmik boʹshliq barcha 
davlat va xalqlar uchun umumiydir. 
Resurslarni sinflarga ajratish albatta shartlidir, chunki xar bir resurs boshqasi bilan 
oʹzviy boglangandir va boshqa baʹzi birlarini hosil boʹlishida ishtirok yetadilar. Lekin 
ularni sinflarga ajratib oʹrganish, ularni tabiatini, ulardan tejamli foydalanish va ximoya 
qilishni, qayta tiklashni tashqil qilish imkonlarini beradi. Agar resurs tugamaydigan
turga mansub boʹlsa, demak undan cheksiz miqdorda foydalanish mumkin degani 
emasdir. Balki ulardan foydalanish jarayonida yana biz ularni ifloslantiramiz va
natijada uning sifat koʹrsatkichlari ham yomonlashadi. Masalan, radioaktiv moddalar
bilan ifloslangan havo hamma yerga tarqalishi natijasida global ifloslanish xavfi 
tugʹiladi; sanoat oqova suvlari, dalalrdagi yuvuvchi suvlar suv xavzalariga juda koʹp 
miqdorda kimyoviy zahar moddalarni olib keladilar. 
Tabiiy resurslarni iqtisodiy sinflanishi - resurslardan foydalanishning formalari va 
yoʹnalishlariga asoslangandir. Tabiiy resurslarni asosiy ishlab chiqarish soxasida 
foydalaniladigan va ishlab chiqarish soxasida foydalanmaydigan turlarga ajratadilar. 
Maʹlum sinfga mansub boʹlgan tabiiy resurslarning koʹpchilik qismi bir vaqtda bir nechta 
iqtisodiy sinflarga mansub boʹla olishlari mumkin.