2-kurs, кечки O‘quv-uslubiy majmua bilim sohasi

Kompyuter to‘sig‘i (barer). Ieroglifik yozuvning eng asosiy qiyinchiligi minglab sana­la­yotgan belgilarning mavjudligidandir. Eramizning boshida pay­do bo‘lgan “Sho ven” birinchi to‘liq xitoycha lug‘atda 9 ming­dan ortiq ierogliflar bo‘lgan edi. Xitoy tili tarixida eng ko‘p ieroglifik belgilar soni, 53 mingdan ortig‘i 1037 yilda yara­til­gan “Szi yuan” lug‘atida to‘plangan edi. Zamonaviy “Sinxua szidyan” lug‘ati 11 mingga yaqin ierogliflarni qamrab oladi. XXRda zamonaviy matbuot nashrlari uchun ishlab chiqarilgan ruy­xatda 7 mingta ieroglif belgilangan, oliy ma’lumotli odam­lar o‘rta hisobda 3500 tadan 4500 tagacha ierogliflarga egadir.
Ierogliflarning sonini eslab qolish ham, ularning yozili­shi, ma’nosi va o‘qilishini ham tekshirish mushkuldir. Lug‘at­lar­da ierogliflar joylashishi va qidirib topishning an’anaviy grafik tizimlari juda murakkab, ularni faqat o‘qimishli odam o‘zlashtirishi mumkin. Zamonaviy fonetik tizimlarda ieroglif­lar Pekin talaffuzi (o‘qilishi)da lotin harflar bilan yozib olingan alifbo tartibida joylashgan. Bu tizimdan o‘z lahjasiga ega bo‘lgan tumanlar aholisi foydalana olmaydi. Pekin talaf­fuzi (o‘qilish)ni hattoki poytaxtda ko‘p yil yashagan va oliy filologik ma’lumotga ega bo‘lganlardan ham bilmaydi.
Kompyuter asri boshlanishi bilan ieroglifik lug‘atlarni yaratuvchi mualliflar va ulardan foydalanuvchilar oldida o‘sha-o‘sha an’anaviy muammolar paydo bo‘ldi. Xitoy tili uchun ierog­liflarni kodlashtirishning bir necha usullari mavjud. Ikkita asosiy tizim bir biridan bog‘liq bo‘lmagan holda XXR va Tay­van­da yaratilgan edi. Ular bir biriga mos kelmaydi, lekin ekran­dagi matnlarni ko‘rish va bir tizimdan ikkinchisiga o‘tish uchun maxsus dasturlardan foydalanish mumkin. Har bir tizimda ham to‘liq, ham qisqartirilgan belgilarni, hattoki ieroglif­larni qadimiy yozilishini ham ishlatish imkoniyati bor. Kom­pyu­terda matnni terish jarayonida ieroglif har xil – grafik va fonetik usul­lar­da chiqariladi. Xitoy foydalanuvchilarining fikricha, o‘zlashti­rish uchun murakkab bo‘lgan grafik usullar xitoy tili uchun fonetik usullarga qaraganda ancha qulay. XXR­dagi ierogliflarni kodlashtirish standart tizimi 6673 belgiga mo‘ljallanadi. Bir qiziq fakt, bu belgilarning orasida hozir­dagi xitoy premeri (bosh vaziri) Chju Junszining ismida ish­latiladigan jun ierog­lifning yozilish varianti topilmabdi. Bu­ning natijasida Sin­xua agentligining axborot berishicha, bosh vazir (premer)ning ismidan keyin qavs ichida belgicha pay­do bo‘ldi – “jun ierog­lifiga “metall” grafik elementini qo‘shing”.
Kopyuter asriga ierogliflarning moslashtirishidagi yutuq­lar jahon Internet tarmog‘ini axborot agentliklari va ko‘plab gazetalarning xitoy tilidagi materiallari bilan to‘ldirish im­ko­niyatini yaratdi. Xitoyning eng yirik ommaviy axborot vosita­lari (OAV), shular qatorida “Chjungo sinnyan bao” ommabop yosh­lar gazetasi, o‘zining faolitini elektron versiyasiga keluvchi kundalik murojaatlarni tahlil qilish bilan bog‘laydi. 1997 yil­­ning yoz oyida XXRda Internet tarmog‘iga atigi 40 mingta foydalanuvchi ulangan edi. 1998 yilning ikkinchi yarmida turli ma’lumotlarga ko‘ra, bu son milliondan besh milliongacha yetar edi. Tayvanda Internet tarmog‘idan aholining har o‘ninchi ki­shisi foydalanadi, ya’ni hozirda foydalanuvchilar soni bu yerda ikki milliondan ortiqdir.
Xitoy tilidagi ma’lumotlarning hajmi tobora ko‘payib bo­rishi hamda Tayvan va XXRda ieroglifik qidiruv tizim­lari­ning yaratilishi bilan Internet tarmog‘ining ommmabop­ligi usib boryapti. XXRdan tashqarida Internet tarmog‘ida xitoy tili bilan ishlovchi ko‘pgina firmalar uning ulkan bozoriga chiqish istagida edilar. Bu yilda bunday kompaniyalarning bi­risi – “Xitoy tarmog‘i” Sinanet Pekindagi SRS provayderi bilan bu boradagi harakatlarini birlashtirdi. Yaqin kelajakda Tayvan va AQShda yashovchi xitoyliklarga mo‘ljallangan Sina­net va XXR va Gonkongga mo‘ljallangan SRS kompaniyalari ierog­lifik asosida bo‘lgan yangi yagona tarmoqni yaratadi. Ushbu tarmoqning yangi nomi ham mavjud – Sina.
Ieroglifik yozuvning “kompyuter to‘sig‘i”dan muvaffaqiyat­li o‘tishi yozuvning oldida keng istiqbollarni ochadi. Xitoy ierog­liflaridan dunyoning deyarli har to‘rttinchi odami foyda­lana­di. “Ieroglifik” mintaqaning demografik, iqtisodiy va texnologik yutuqlari bu mingyillikda jahondagi ancha oldinga ketuvchi geo­strategik va lingvistik o‘zgarishlarga olib kelishi mumkin. Ehtimoldan xoli emas, kibermakonda ierogliflarning unifikatsiyasi (yagona standartlarga keltirish)ga erishilib, na­ti­jada xi­toy yozuviga asoslangan Sharqiy Osiyo sivilizatsiyasiga mansub bo‘lgan davlatlarning yangidan yaqinlashish jarayoni ro‘y beradi.