2-kurs, кечки O‘quv-uslubiy majmua bilim sohasi

Yordamchi so‘zlar tasnifi
Xitoy tili yordamchi so‘zlarning keng tizimiga ega: old ko‘­mak­chilar, ort ko‘makchilar, bog‘lovchilar, yuklamalar, klassi­fika­torlar, gap bo‘laklari ko‘rsatkichlari, predikativlik neytraliza­torlari. Shuningdek, yordamchi so‘zlarga maxsus leksik unsur (element)lar deb atalmish alohida bir guruh so‘zlar qo‘shiladi.
Ko‘makchilar turlari
Xitoy tilidagi ko‘makchilar ma’nosi bo‘yicha 5 ta turga bo‘­linadi. Har bir turi o‘zining ma’no va sintaktik xususiyat­la­riga ega.
1. Sub’ekt-ob’ektiv munosabatlarni ifodalovchi ko‘makchi­lar: 给 gei (kimga?)，用yong (nima bilan?), 被 bei (kim bilan?), 替 ti (kim uchun?), 对于 duiyu (nimaga nisbatan?), 关于 guanyu (nima haqida?) va boshqalar.
2. Makon munosabatlarini bildiruvchi ko‘makchilar: 在zai –da, ichida, 到 dao –ga, tomonga, 上 shang -ga, 向 xiang –ga, 从 cong – dan va boshqalar
3. Zamon (vaqt) munosabatlarini anglatuvchi ko‘makchilar: 在 zai -da, 从 cong -dan, 到 dao –gacha va boshqalar.
4. Maqsad munosabatlarni ifodalovchi ko‘makchilar: 为 wei, 为了weile, 为着 weizhe - uchun, haqi uchun.
5. Sabab munosabatlarni bildiruvchi ko‘makchilar: 因 yin, 因为 yinwei, 为了 weile -ni deb, uchun, sababli, -ga ko‘ra.
Old ko‘makchilar
Umumiy tavsif
Old ko‘makchilar (predloglar) (前置词qianzhici) – sub’ek­tiv-ob’ektiv, makon, zamon va maqsad munosabatlarini anglatuv­chi yordamchi so‘zlardir. Ko‘makchilar gapning uyushib kelmagan gap bo‘­lak­lari: kesim va to‘ldiruvchi, kesim va hol o‘rtasidagi muno­sabatlarni ifodalaydi.
Xitoy tilidagi ko‘makchilar fe’llarning hosil shakl (deri­vat)lari hisoblanadi. Grammatikalash jara yonida bularning ba’­­zilari mos keladigan fe’llarning zamon shakllariga ega bo‘ldi: 为了weile，为着weizhe - uchun, haqi uchun. Ko‘makchilar fe’l­­­larning ba’zi sintaktik xususiyatlarini saqlab qolgan. Masalan, kesimga nisbatan prepozisiyada to‘ldiruvchi yoki ko‘mak­chili hol kelsa, inkor yuklamasi kesimdan oldin emas, ko‘makchi­dan oldin qo‘yiladi.
Xitoy tilidagi ko‘makchilar aksariyat holatlarda o‘zi hosil bo‘lgan fe’llar bilan birga joylashadi: 在 zai – joylashmoq va 在 zai - ichida, ustida; 到 dao – kelmoq, yetib kelmoq, va 到 dao –gacha, ga, tomonga; 向 xiang –qaragan bo‘lib, 向 xiang – ga, ro‘pa­rasida, qarshisida.
Ba’zi holatlarda fe’l va ko‘makchiga xos bo‘lgan vazifalarni farqlash etimologik ohangdagi farqlarga asoslanadi.