2 Mavzu : Nutq uslublari

9-Mavzu: Til birliklarini tanlash imkoniyati 

Reja: 

1. Nutqda til birliklarini tanlash. 

 2. Til ifoda imkoniyatining kengligi, xoslanganligi va cheklanganligi. 

 3. “O’qish-o’sish demakdir” matni ustida ishlash. 

Til  taraqqiyotining  biror  davrida  so’z,  ibora  yoki  qo’shimcha  ortiqcha 

bo’lmaydi, mobodo bo’lsa u tezda nutq sahnasidan tushib ketadi.  Ammo har bir 

qo’shimcha so’z va iboraning qo’llanish o’rni qat’iy. Ayrim so’zlar barcha uslubda 

cheklanmay  qo’llanilsa,  ayrimi  faqat  bir  uslubga  xos  bo’ladi.  So’zlovchi  tildan 

erkin foydalanadi. Ammo til ifodalarini tanlashda muayyan majburiyatga ham ega. 

Unda  til  ifodalarining  qay  birini  qachon  qo’llash  kerakligi  haqida  malaka 

shakllangan.  

 

So’zdan  to’g’ri  va  o’rinli  foydalanish  har  qanday  nutqning  aniq  va  ta’sirli 

bo’lishini  ta’minlaydi.  Bunda  so’zning  leksik  ma’nosi  bilan  bir  qatorda  uning 

---

uslubiy  bo’yog’ini  ham  yaxshi  bilish  zarur.  So’zning  u  yoki  bu  uslubga 

xoslanganligi va so’zdagi salbiy yoki ijobiy munosabat ifodasini bilmasdan turib , 

uni  to’g’ri  va  maqsadga  muvofiq  holatda  qo’llab  bo’lmaydi.Qaysi  uslub 

bo’lishidan qat’I nazar, nutq tuzuvchi buni inobatga olishi lozim. 

 

Uslubning raso bo’lishida til birliklari orasidan eng muvofig’ini tanlash hal 

qiluvchi  ahamiyatga  molik.  Chunki  tilde  o’zaro  ma’nodoshlik,  shakldoshlik  va 

boshqa xususiyatlarga ega bo’lgan birliklar talaygina bo;lib, ular tilning o’ziga xos 

boyligini , ranginligini yuzaga keltiradi. 

Mustahkamlash uchun savollar: 

1.  Nutq jarayoni yana qaysi fan sohalari tomonidan o’rganiladi? 

2.  So’z qo’llashda doim ham uslubiy me’yorlarga amak qilindimi? 

3.  Yozma ishlarda til birligini qanday xatoliklarga yo’l qo’yish mumkin?