2 Mavzu : Nutq uslublari

 

 

 

 

Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar: 

 

1.  Ilmiy uslubning fan texnika taraqqiyoti bilan qanday bog’liqligi bor? 

2.  Ilmiy nutqda fikr aniq bir shaxs tomonidan bayon qilinishi mumkinmi? 

3.  Ilmiy matnda qo’shma gaplarning qaysi turidan keng foydalaniladi? 

 

 

 

 

6-Mavzu: Badiiy uslub 

Reja: 

3.  Badiiy uslubdagi matnlar ustida ishlash. 

Tayanch so’z va iboralar: Bo’yoqdor til birliklari ko’chma ma’noli ifodalar, 

ritorik so’roq gaplar, yig’iq va to’liqsiz gaplar 

1.   Badiiy uslub tili. 

2.  Badiiy uslub janrlari, ifoda xususiyatlari, o’ziga xos qoliplari. 

---

 

Badiiy  uslub  nutqning  boshqa  uslublaridan  dastlab  o’zining  obrazliligi  va 

estetik  ta’sir  etish  vazifasi  bilan  ajralib  turadi.  Badiiy  nutqda  til  leksikasining 

hamma qatlamlari ishtirok etadi. Chunki, yuqorida zikr etilgan ijtimoiy hayotining 

u  yoki  bu  sohasini  ifodalasa,  badiiy  uslub  inson  faoliyatining  barcha  qirralarini 

o’zida  aks  ettiradi,  hammaga  taalluqli  bo’ladi.  Unda  turli  kasb-kor,  fan-texnika, 

xalqning maishiy hayotiga tegishli rang-barangso’zlar qo’llaniladi. 

 

Til  vositalarini  ishlatishda  xuddi  shu.  Bu  uslubda  til  vositalari  obraz  va 

manzaralar  yaratadi,  kshilarga  estetik  ozuqa  berish  uchun  xizmat  qiladi.  Shuning 

uchun undan badiiy asar yaratishda yozuvchi shoirlar juda unumli foydalanishadi. 

 

Badiiy  uslub  uchun  shaxsiy  obrazli  so’z  ishlatish  xarakterlidir.  Har  bir 

muallif  o’ziga  xos  ishlatish  usullaridan  foydalanadi.  Bu  bilan  o’ziga  xoslikda 

asarning o’qimishli bo’lishini ta’minlashga intiladi. Badiiy nutq hamma narsaning 

yangi , ohori to’kilmagan , boshqalar ishlamagam bo’lishini xohlaydi. Shu tufayli 

shoir  va  adiblar  hammaga  ma’lum  til  vositalaridan  o’zlarigagina  xos  usulda 

foydalanishga  harakat  qiladilar.  Shaxsiy  obrazlilik  publitsistik  uslubda  ham 

bordir.Obrazlilik  so’zlashuv  uslubida  ham  bo’ladi.  Lekin  ular  ko’pchilik 

tomonidan  qayta-qayta  ishlatilgan,  “qotib  qolgan”  ,  “qoliplashgan”  holda  amal 

qiladi.  Badiiy  uslubda  obrazlilik  yangi  ,  shirador  bo’ladi.  Chunonchi  ,  so’z 

qo’llashdagi  o’ziga  xosligi  ,  badiiy  vositalarning  yangiligi  quyidagi  she’riy 

parchadayaqqol ko’rinib turadi: 

 

Kumush choyshab yopib dalalar, 

 

Qor qo’ynida uxlab qoladi, 

 

Ufqlarga qizil xol tashlab, 

 

Zar soch yozib quyosh botadi. 

 

Goh bulutlar ko’kda yasanib, 

 

Yerga oq yaproqlar qo’yadi. 

 

Izg’irinlar o’ynab-quvnashib, 

 

Yaproqlarni quchib yotadi. 

 

Goh uzoqdan oq-zar ko’ylakda , 

 

Ko’rinadi tog’lar, tepalar, 

 

Goh cho’zilib quyuq o’rmonlar 

---

 

Ko’z o’ngidan asta o’tlar… 

 

Chechaklar, maysalar, chamanlar 

 

Yashnagandir bahor kunlari. 

 

Yulduzlar-la to’lib kulgandir, 

 

Bu qirlarning oltin turlari. 

 

Oltin dengiz kabi bug’doyli 

 

Quyoshning nuridan emgandir… 

 

Shoir  quyosh  nurini  ,  tog’,  tepalarni  qoplagan  qorni  ,  tunni,  bug’doylarni 

oltinga  qiyoslaydi.  Bunda  oltinning  qiymati  emas  ,  faqat  rangi  e’tiborga  olinadi. 

Umuman  ,  tasvirda  oltin,  kumush,  zar  kabi  so’zlarni  ko’p  istifoda  qilish  Uyg’un 

she’riyatiga xosdir. 

 

Bu  uslublarda  har  bir  yozuvchining  voqelikni  badiiy  idrok  etishi    ko’lami, 

ijod  usuli,  poetic  mahorati  badiiy  nutqning  janr  xususiyatiga  muvofiq  tarzda  bir-

biridan farqlanadi. Shunga ko’ra , badiiy nutq uslubi nisbatan keng imkoniyatlarga 

ega  o’ta  qamrovli  va  boy  nutq  ko’rinishidir.  Barcha  turdagi  san’at  va  adabiyot 

aarlari shu uslubda yaratiladi. 

   Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar: 

 

1.  Badiiy asar tili qachon adabiy til doirasidan chiqib ketadi? 

2.  Nasriy nutq bilan she’riy nutq o’zoro qanday farqlanadi? 

3.  Badiiy uslubga na’munalar keltiring.