2 Mavzu : Nutq uslublari

7-Mavzu: Esse – ijodiy matn 

Reja: 

 

1. Esse, uning janr sifatidagi belgilari. 

2.Esse tili. 

3.Essening ifoda uslubi, tarkibi, mavzu doirasi. 

 

 ESSE  (fans.  Essayi  –  tajriba,  mashq;  xomaku  narsa)  –  adabiy,  falsafiy, 

ijtimoiy,  publitsistik  va  boshqa  mavzularda  yozilgan,  muammolar  tizimli,ilmiy 

tarzda  emas,  balki  erkin  shaklda  talqin  qilinadigan  nasriy  asar.  Esse  ifoda 

maqsadida biror muammoni qo’yishiga ko’ra ilmiy, uni ifodalash jihatidan badiiy 

---

uslubga xos. Zero, badiiy asarda , odatda, muammoqo’yilmaydi, ilmiy asarda esa 

ta’sirchan ifodalardan foydalanish me’yor hisoblanmaydi.  

 

Esse  erkin  kompozitsiyali  uncha  katta  bo’lmagan  nasriy  asar.  Esse  orqali 

narsa  va  hodisalarga  yoki  shaxsga  oid  sub’yektiv  fikr  bayon  qilinadi.  Esselar 

falsafiy, tarixiy-biografik, publitsistik, adabiy-tanqidiy , ilmiy-ommabop yoki sof 

belletristik    xarakterda  bo’ladi.  Esse  uslubi  obrazliligi,  aforistikligi,  jonli  tilga 

yaqinligi bilan ajralib turadi.  Mazmuni muayyan  sabab  yoki  masalaga oid  tugal 

tafsilotni yoki aniqlikni talab qilmaydigan individual taassurot va mulohazalardan 

iborat  bo’ladi.  Mustaqil  janr  sifatida  A.Montel  ijodida  tarkib  topdi.  O’zbek 

adabiyotida XX asrning 70-80  yillarida esse yaratila boshlandi. 

 

Mustahkalash uchun savol va topshiriqlar: 

 

1.  Esseni murakkab janr deyish mumkin. Nega? 

2.  Esseni nega to’laqonli ilmiy asar deb bo’lmaydi? 

3.  “Ertalabgi  xayollar”  xayoli”  badiasidan  parchani  o’qing.  Matnning  mavzusi 

xususida munosabatingizni bildiring. 

Adabiyotshunoslar  oilasoda  tug’ilganman.  Esimni  tanibmanki,  uyda 

yozuvchi-shoirlarning ism-sharifi tilga olinadi, yozgan maqolasi –yu kimnidir 

”Urgan-surgan  ”  I  muhokama  qilinadi.  G’aybulla  as-Salom,  Najmiddin 

Komilov,  Azim  Suyun,  Usmon  Azim,  Mahmud  Sa’diylarning  o’zini 

tanimasam ham ism-sharifini yoddan bilardim. Dadam ukam ikkimizni shahar 

aylantirishga  olib  chiqib,  o’zlari  “O’zbekiston  adabiyoti  va  san’ati”  gazetasi 

tahririyatida  soatlarcha  qolib  ketardilar.  Biz  esa  Mahmud  Sa’diy  degan  bir 

“Qora  shaxs”ni  yomon  ko’rib  tashqarida  kutib  o’tirardik.  Kuni  kelib  o’zim 

ham ana shu ajoyib ustozga shogirt tushdim. Bitiruv malakaviy ishimga ilmiy 

rahbarlik  qildilar,  keyin  magistirlik  ishimda  ham  maslahatlar  oldim.  Soatlab 

yonlarida o’tirdim. (Shohruxbek Olim)