2-mavzu. Boshqaruv nazariyasining rivojlanishi boshqarish ta’limotidagi yo’nalishlar

2-MAVZU. BOSHQARUV NAZARIYASINING RIVOJLANISHI
1.1. Boshqarish ta’limotidagi yo’nalishlar

1.2. “Ilmiy menejment” maktabi F. Teylor ta’limotining mazmuni va mohiyati

1.3.Mumtoz menejment namoyondasi A. Fayolь olg’a surgan tamoyillar

1.4.Insoniy munosabatlar maktabi namoyondasiD. Mak Gregorning X va U nazariyasi

1.5. “Tizimli” yoki zamonaviy menejment mohiyati

1.6.O’rta Osiyoda menejmentning nazariy asoslari va tamoyillari
Tayanch iboralar: Boshqaruv ta’limotlari. “Ilmiy menejment” maktabi. Teylorizm. Emerson boshqaruv tamoyillari. “Insoniy munosabatlar” maktabi. Texnokratik boshqaruv. E.Meyo nazariyasi. X va U nazariyasi. “Tizimli” menejment.
1.1. Boshqarish ta’limotidagi yo’nalishlar
Boshqarish nazariyasining dastlabki kurtaklari qadim zamonlarga borib taqalib, Yu. TSezar, A. Makedonskiy¹, Turkistonda esa o’rta asr davrida Amir Temur hukmronligi vaqtidan boshlab shakllana boshlagan. Dastlabki paytlarda u oddiy bo’lib, asosan harbiy tavsifga ega edi.

O’sha davr menejerlari harbiy intizomni o’rnatish maqsadida odamlarni jazo bilan qo’rqitish, har qanday buyruq va farmonlarga so’zsiz itoat etish kabi usullarni qo’llaganlar.

Bunday boshqaruvga mehnat resurslaridan foydalanish, ulardan iloji boricha ko’proq qo’shimcha qiymat undirishning g’oyatda samarali usuli, deb qaralgan. Amir Temur davrida markazlashgan, intizomli davlatning barpo etilganligiga ham Sohibqironning o’z qo’l ostidagilarni «qo’rquv bilan umid o’rtasida ushlash» bo’yicha boshqargani sabab bo’lgan.

Kapitalizm tuzumining boshlang’ich davrida tadbirkor-mulk egasi ishlab chiqarishni o’zining shaxsiy tajribasiga tayanib boshqargan. XVIII asrning oxirlarida Angliyada bo’lgan sanoat inqilobi boshqaruvga bo’lgan qiziqishni yanada kuchaytiradi. Boshqaruv xodimlarini tayyorlashga alohida e’tibor berila boshlandi.

Ammo XIX asrning ikkinchi yarmi XX asr chegarasida texnika va texnologiyaning takomillashuvi, ishlab chiqarishning keskin o’sishi boshqarishni murakkablashtirib yuboradi va uni maxsus bilimlarini talab etuvchi, faoliyatning maxsus sohasiga aylantirdi. Ushbu muammolarni hal etish uchun boshqaruv sohasidagi tajribani umumlashtirish, ishlab chiqarish va xodimlarni boshqarishning samarali usullarini izlashga olib keldi. Natijada boshqaruv to’g’risidagi ilm, fan vujudga keldi.

O’sha davrdan boshlab to bugungi kunga qadar boshqaruv ta’limotida quyidagi to’rtta yo’nalish (maktab) evolyutsion tarzda rivojlangan va o’zining tegishli hissasini qo’shgan (3-jadval).