2-Мавзу: Кейнсчилик ва янги кейнсчилик

Жамғармаларнинг инвестицияларга айланиши муаммоси

ва инвестицияларга таъсир этувчи бошқа омиллар

• Ж.М. Кейнс классикларнинг тежамкорлик, жорий истеъмол-дан ўзини тийиш иқтисодий ўсишнинг асоси деган
• тушунчасини инкор этади ва асосий эътиборни «тежамкорлик уддабуронликсиз бўлиши мумкин эмас», «тежамкорлик
• уддабуронликдан ошиб кети-ши биланоқ, у охиргисининг жонланишига ҳалақит беради» деган қоидага қаратди.
• Ҳақиқатан ҳам, жамғармаларнинг кўпайиши ин-вестицияларнинг кўпайишидан устун бўлиши билан боғлиқ бўлган
• иқтисодий ривожланиш эртами-кечми тўхтайди: самарали талаб ялпи таклифдан орқада қолади ва ортиқча ишлаб
• чиқариш вужудга келади.
• Ж.М. Кейнс бўйича, жамғарма ва инвестициялар, янги клас-сиклар ҳисоблаганларидек, молия бозорида автоматик
• тарзда тенг-лашмайди. Жамғармалар ва инвестициялар динамикаси ҳар хил омилларга боғлиқ бўлади. Жамғармалар
• даромад ўсишига қараб кўпайиб боради. Инвестициялар капитал қўйилмаларидан кела-диган фойдага ва фоиз
• ставкасига боғлиқ. Бу билан Ж.М. Кейнс бозор тизимининг энг заиф бўғинини кўрсатиб беради: инвестор
• иқтисодиётда келажакда бўладиган вазиятни мўлжаллаб қарор қабул қилади, жамғарувчи қўлга киритилган даромад
• даражасидан келиб чиққан ҳолда, яъни иқтисодиётнинг аввалги ҳолатига қараб иш юритади.
• Жамғарма миқдори фоиз ставкасига қараб эмас, балки ялпи даромаднинг ўсишига қараб ўзгариб туради.
• Инвестициялар ҳажми, Ж.М. Кейнс бўйича, капитал қўйилма-ларидан келадиган даромад миқдорига ёки уларнинг
• меъёрли унумдорлигига ва фоиз меъёрига боғлиқ бўлади (кутиладиган даромад қанча юқори ва фоиз ставкаси
• қанча паст бўлса, кредит олиш ва инвестициялар ҳажмини кўпайтириш шунча фойдали). Тадбиркорлар капитал
• қўйилмасининг меъёрли фойдалилиги фоиз меъёридан пасайиб кетмагунча инвестициялар жараёнини давом
• эттирадилар. Агар фоиз меъёри юқори бўлса, жамғарма эгалари ўз маблағларини инвестицияларга, капитал
• қўйилмасига сарфламай-дилар. Негаки пулни қарзга бериш, облигацияларни сотиб олиш йўли билан анча осон даромад
• топиши мумкин.
• Инвестициядан келадиган фойда даражасининг пасайиши ва фоиз меъёрига яқинлашиб бориши кузатилаётган
• вазиятда инвес-тицион фаолият тўхтатилади, турғунлик келиб чиқади. Фоиз меъёри бўлажак инвестициялар
• фойдасининг қуйи чегарасини аниқлаб беради. Фоиз меъёри қанча паст бўлса, инвестиция жараёни шунча жонли
• бўлади ва аксинча.

• Инвестициялар муаммоси бу – жамғарма-ларнинг инвестицияларга айланиши муаммосидир.
• Агар инвестициялар ҳажми жамғармалар ҳажмидан ортиқ бўлса, у ҳолда ялпи талаб таклифдан
• ортиқдирва миллий даромад ўсиш тамойилига эга бўлади. Агар инвестициялар жамғармалардан
• кам бўлса, у ҳолда ялпи талаб таклифдан камдир ва даромад камая боради.

• Мультипликатор назарияси

• Мультипликатор инвестиция ўсиши билан даромад (миллий даромад) ўсиши
• ўртасидаги боғлиқликни ифодалайди, мультипликациянинг «ишлаш» ҳолати қуйидаги схема кўринишида
• бўлади:
• 1.Инвестиция ҳаражатлари  Ишлаб чиқариш воситаларини ишлаб чиқаришнинг кенгайиши
• Ишлаб чиқариш воситаларини ишлаб чиқариш соҳасида бандликнинг ошиши  Ишлаб чиқариш
• воситаларини ишлаб чиқариш соҳасида иш ҳақининг ўсиши (бирламчи даромад)
• 2.Истеъмол товарлари реализациясининг кўпайиши  Истеъмол буюмларини ишлаб чиқариш соҳасида
• бандликнинг ошиши  Истеъмол буюмларини ишлаб чиқариш соҳасида иш ҳақининг ўсиши
• (иккиламчи даромад)
• 3.Ноишлаб чиқариш соҳасида хизматлар реализациясининг кўпайиши Ноишлаб чиқариш соҳасида
• бандликнинг ошиши  Ноишлаб чиқариш соҳасида иш ҳақининг ўсиши  (учламчи даромад).
• Мультипликатор коэффициенти қуйидаги формула бўйича аниқланади:
• , бунда
• - мультипликатор коэффициенти,
• - миллий даромаднинг ўсиши,
• - инвестициянинг ўсиши.