2-mavzu. Kristallar simmetriyasi. (2 soat) Reja
Download 0.99 Mb. Pdf ko'rish
|
2maruza kristal
Stenografik proeksiya Simmetriya o‘qlari Geometriyada umuman, qandaydir jism yoki chizma ustida ixtiyoriy tanlangan ikki nuqtaning birlashtiruvchi to‘g‘ri chiziq-o‘q deb ataladi. SHunga o‘xshash kristallografiyada ham, kristall shakli ustida ixtiyoriy ikki nuqtani tanlab, ularning birini ikkinchisi bilan tutashtirib, shu nuqtalar orqali qandaydir o‘q o‘tkazilgan deb tasavvur etiladi. Biroq, kristall shakli ustida tanlangan bu nuqtalar tasodifiy emas, balki ularni tutashtirish natijasida hosil bo‘lgan, tasavvur etiladigan o‘q simmetriya o‘qi bo‘la oladi, degan fikrga asolanib tanlanadi. SHundan keyin kristall shaklini mana shu faraz etilgan o‘qning simmetriya o‘zi ekanligi isbot qilinadi. U simmetriya o‘qi bo‘lar ekan, u holda quyidagi shartlarga javob berishi kerak: a) simmetriya o‘zi atrofida aylantirilganda kristall shaklini o‘xshash elementlari / qirrasi, yoni va uchlari / teng burchaklardan keyin butun son marta shu o‘q atrofida takrorlanadi; b) kristall shaklining shu o‘q atrofida takrorlanib kelayotgach o‘xshash-teng simmetrik elementlari bir tekislikda yotadi (6-rasm). Kristall shaklining o‘xshash elementlari orasidagi eng kichik burchak 60 0 ; 90 0 ; 120 0 yoki 180 0 bo‘lib, bular elementlar burchak deb aytiladi. Elementlar burchak 60 0 ga teng bo‘lgani holda kristall shaklini o‘xshash elementlari shu tasavvur etilgan simmetriya o‘zi atrofda 6 marta takrorlanadi, ya’ni kristall shakli bir marta 360 0 ga aylantirilganda 60 0 li burchaklar 6 marta qaytarilib keladi. Elementlar burchak 90 0 ga teng bo‘lsa, kristall shaklining o‘xshash elementlari 4 marta qaytariladi. SHuningdek, elementla burchak 120 0 bo‘lsa kristall shaklining o‘xshash elementlari 3 marta,180 0 bo‘lganda 2 marta takrorlanadi. 6-rasm. a-ikkinchi darajali; 2-b-uchinchi darajali; -3; v-to‘rtinchi darajali; g- oltinchi darajali simmetriya o‘qlari; A 1 ,A 2 ,A 3 kristallning shu o‘qlar atrofida takrorlanuvchi elementlari-uchlari, yonlari va qirralari proeksiyasi Kristall shaklini simmetriya o‘qi atrofida bir marta-360 0 aylantirilganda takrorlanib kelayotgan o‘xshash elementlarining soni shu simmetriya o‘qining darajasi deyiladi. Demak, simmetriya o‘qi birinchi holda oltinchi darajali, ikkinchi holda to‘rtinchi darajali, va shuningdek uchinchi darajali xam, ikkinchi darajali ham bo‘ladi. Kristallografiyada simmetriya o‘qlari mashg‘ulot paytida v yoki d harflari bilan belgilanadi va ularning darajasi shu harflarning o‘ng tomonaga, pastga L 2 ; L 3 ; L 4 ; L 6 ; yoki g 2 ; g 3 ; g 4 ; g 6 ; yoki yuqoriga L 2 ; L 3 ; L 4 ; L 6 ; yoki g 2 ; g 3 ; g 4 ; g 6 ; kabi yoziladi. Kristall shakllarida beshinchi darajali, ettinchi va undan ortiq yuqori o‘qlarning bo‘lishi mumkin emas. Download 0.99 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling