2-mavzu. Pul mablag’lari va hisob-kitoblar hisobi

naqd pul to’lovlari jurnallari. Boshqa hisob-kitob operatsiyalarini 
hisobga olish. Turli debitorlik va kreditorlik qarzlarni hisobga olish. 
Bank kreditlari va qarzga olingan mablag’larni hisobga olish. 
 
Korxonaning bankiga hisob varag’idan mablag’ni oluvchi xo’jalik sub’ektiga 
o’tkazib bergan pul mablag’iga debet «Mol yetkazib beruvchi va pudratchilarga 
to’lanadigan schyotlar», kredit «Hisob-kitob» schyoti deb buxgalteriya yozuvi 
beriladi. 
To’lov talabnomasi bo’yicha hisob-kitoblar. Hisob-kitobning bu shakli ko’p 
hollarda «aktsept» shaklidagi hisob-kitoblar deb ham yuritiladi. “Aktsept” bu 
to’lovchining to’lovga rozilik berishi demakdir. Yuqorida bayon qilingan hisob-

---

kitob to’lov topshiriqnomasi shaklida pul o’tkazib beruvchi ya’ni to’lovchi xo’jalik 
sub’ekti o’ziga xizmat qiluvchi bankka bajarilgan ish va ko’rsatilgan xizmatlar 
uchun tegishli bo’lgan pul mablag’larini to’lob berish uchun topshiriq bersa, to’lov 
talabnomasi bo’yicha hisob-kitoblarda mahsulot yetkazib beruvchi xo’jalik 
sub’ekti shartnoma shartlariga mos kelgan ish va xizmatlarni bajarganligini 
tasdiqlovchi hujjatlar asosida to’lov talabnomasini to’ldirib, uni o’ziga xizmat 
ko’rsatuvchi bankka tag’dim etadi. Hujjatlar to’g’riligi tasdiqlangandan keyingina 
talabnoma to’lov uchun asos qilib bolinadi. 
Molni, bajarilgan ish va xizmatlarni bajaruvchi xo’jalik sub’ekti o’z bankiga 
to’lov talabnomasini topshirgandan keyin bu talabnomaga ilova qilingan hujjatlar 
to’lovchi xo’jalik sub’ektiga xizmat qiluvchi bankka yuboriladi, kelgan bank 
hujjatlari to’lovchi xo’jalik sub’ektidan rozilik olish maqsadida ya’ni to’lov 
talabnomasini aktseptlash maqsadida unga beriladi. To’lovchi xo’jalik sub’ekti 
to’lov talabnomasida ko’rsatilgan so`mmani to’g’riligini tan olgandagina to’lovga 
o’z roziligini bildiradi. Agar to’lovchi xo’jalik sub’ekti bank tomonidan 
belgilangan muddatlarda to’lovdan bosh tortish (to’liq yoki qisman) haqida bankka 
ma’lumot bermasa bank to’lov talabnomasida ko’rsatilgan so`mmani to’lovchi 
hisob-varag’idan oluvchi xo’jalik sub’ekti hisob varag’iga o’tkazib beradi. 
Akkreditivlar bo’yicha hisob-kitoblar. «Akkreditiv» bu lotincha so’z bo’lib, 
«ishonchli» degan ma’noni bildiradi. Hisob-kitobning bu shakli ko’p holda 
shartnoma shartlarini bajarmagan, to’lov hujjatlarini o’z vaqtida amalga 
oshirmagan xo’jalik sub’ektilarga nisbatan qo’llaniladi. 
Akkreditiv bo’yicha hisob-kitoblarda tovar va mahsulotni oluvchi xo’jalik 
sub’ekti mol yetkazib beruvchi xo’jalik sub’ekti nomiga akkreditatsiya ochish 
maqsadida o’ziga xizmat ko’rsatuvchi bankka bu to’g’rida ariza beradi. Arizada 
ko’rsatilgan qaysi mol yetkazib beruvchi har biri uchun alohida-alohida akkreditiv 
ochiladi. 
Akkreditiv ochilganligi xaqida mol yetkazib beruvchiga unga xizmat qiluvchi 
bank habar beradi, shunga asosan mol yetkazib beruvchi ochilgan akkreditiv 
so`mmasi miqdorida xaridorlarga tovar va mahsulotni jo’natishi mumkin. 
Hisob-kitob olib borishning aktsept-inkassa formasi davlat savdo xo’jalik 
sub’ektilarida olib boriladigan hisob-kitoblarning asosiy qismini tashkil qiladi. 
Akkreditiv formada hisob-kitob olib borishning aktsept-inkasso formasidagi 
farqi shundaki, unda har bir mol yetkazib beruvchi xo’jalik sub’ekti nomiga 
aloxida akkreditiv ochiladi. Tovarlarni jo’natish mol yetkazib beruvchi xo’jalik 
sub’ektiga xizmat qiluvchi bankka xaridor tomonidan pul o’tkazilgandan keyin 
amalga oshiriladi. Jo’natilgan tovarlarni tasdiqlovchi hujjatlar tovar oluvchi 
tashklotga xizmat qiluvchvi bank tomonidan emas, mol yetkazib beruvchiga 

---

xizmat qiladigan bank tomonidan to’lanadi, demak,tovarni jo’natishdavri bilan 
uning pulini to’lash bir vaqtda olib boriladi. 
Savdo bilan shug’illanuvchi xo’jalik sub’ekti xisob-kitob olib borishning bu 
formasida bankda tegishli akkreditiv schyoti ochish to’g’risida ariza beradi. Unda 
akkreditiv muddati, so`mmasi, mol yetkazib beruvchi xo’jalik sub’ekti nomi, 
manzili ko’rsatiladi. Ochilgan akkreditiv so`mmasi tovar oluvchi xo’jalik 
sub’ektiga xizmat qiluvchi bankga ma’lum qiladi. Bu ochilgan akkreditiv 
so`mmasi bir oy davomida ishlatilishi kerak va ishlatilmagan qismi chiqirtirilib 
olinadi. 
Akkreditiv xo’jalik sub’ektining o’z mablag’lari hisobiga yoki bank mablag’i 
hisobiga bo’lishi mumkin. Buxgalteriya hisobining akkreditiv shaklida hisob-kitob 
ishlari 55.0 «akkreditivlar» schyotida olib boriladi. Schyotning debet tomonida 
quyilgan akkreditiv so`mmasi, kreditida esa ularning ishlatilishi ko’rsatiladi. 
Misol: Moddiy texnika ta’minoti boshqarmasi Samarqand shahridagi mol 
yetkazib beruvchi xo’jalik sub’ekti bilan hisob-kitob ishlari uchun shahar bankida 
akkreditiv so`mmasini ochdi – 200.000 so’m.