2. Mavzu: Uzoq muddatli aktivlar hisobi

Respublikamizda korxonalarning investitsiyalar qilish bilan bog’liq xo’jalik muomalalari hisobi asosan buxgalteriya hisobining “Moliyaviy investitsiyalarni hisobga olish” deb nomlangan 12-sonli BHMS “Moliyaviy investitsiyalarni hisobga olish” vositasida yuritiladi. Shu bilan birgalikda, investitsiyalardan tushgan daromadlarni tan olish, sho’’ba korxonalarga investitsiyalar qilish, birgalikdagi faoliyatga qilingan investitsiyalarni hisobga olish kabi ayrim xo’jalik muomalalari esa 2-sonli “Asosiy xo’jalik faoliyatidan tushgan daromadlar”, 8-sonli “Jamlangan moliyaviy hisobotlar va shu’ba xo’jalik jamiyatlariga sarmoyalarni hisobga olish” deb nomlangan BHMS yordamida tartibga solinadi.

Buxgalteriya hisobining xalqaro va milliy standartlari talablariga binoan xo’jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan amalga oshirilgan investitsiyalar quyilgan vaqtiga ko’ra quyidagi turlarga bo’linadi:

• Buxgalteriya hisobining xalqaro va milliy standartlari talablariga binoan xo’jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan amalga oshirilgan investitsiyalar quyilgan vaqtiga ko’ra quyidagi turlarga bo’linadi:
• uzoq muddatli investitsiyalar;
• qisqa muddatli investitsiyalar.

Boshqa korxonalarga taqdim etilgan, berilgan uzoq muddatli qarzlar to’g’risidagi axborotlarni umumlashtirish quyidagi hisobvaraqlarda amalga oshiriladi:

• Boshqa korxonalarga taqdim etilgan, berilgan uzoq muddatli qarzlar to’g’risidagi axborotlarni umumlashtirish quyidagi hisobvaraqlarda amalga oshiriladi:
• 0610 “Qimmatli qog’ozlar”;
• 0620 “Sho’ba xo’jalik jamiyatlariga investitsiyalar”;
• 0630 “Qaram xo’jalik jamiyatlariga investitsiyalar”;
• 0640 “Chet el kapitali mavjud bo’lgan korxonalarga investitsiyalar”;
• 0690 “Boshqa uzoq muddatli investitsiyalar”.

Sotilgan mahsulot, bajarilgan ish va ko’rsatilgan xizmatlar uchun pul mablag’lari kelib tushishi amalda mahsulot sotilgan yoki xizmat bajarilgan vaqtidan kechikib sodir bo’ladi. Sotilgan mahsulot yoki ko’rsatilgan xizmat uchun mazkur korxonaga qarzdor bo’lgan korxonalar yoki ayrim shaxslar debitorlar, qarzning o’zi esa (hisoblashuvdagi mablag’lar) debitorlik qarz deb ataladi.

• Sotilgan mahsulot, bajarilgan ish va ko’rsatilgan xizmatlar uchun pul mablag’lari kelib tushishi amalda mahsulot sotilgan yoki xizmat bajarilgan vaqtidan kechikib sodir bo’ladi. Sotilgan mahsulot yoki ko’rsatilgan xizmat uchun mazkur korxonaga qarzdor bo’lgan korxonalar yoki ayrim shaxslar debitorlar, qarzning o’zi esa (hisoblashuvdagi mablag’lar) debitorlik qarz deb ataladi.