2 O’tkir o’pka bakterial destruksiyalari

 
(Izox: Isakov Yu.F. Xirurgicheskiye bolezni detskogo vozrasta. – M.: 
GEOTAR-MED, 2004. T.1. – S. 192-197. (elektronnaya versiya – 622Mb)) 
 
 

---

6 
BRONXOEKTAZIYA KASALLIGI 
 
Bronxoektaziya kasalligi -  bronxlarning patologik kengayishi bilan kechadigan 
surunkali yallig’lanish kasalligi bo’lib, o’pka parenximasini pnevmosklerozga olib 
keladi. U har hil darajada, kam silindrik deformasiyadan tarkalgan dag’al haltasimon 
(kopsimon) ektaziyagacha bo’ladi. Patologik kengaygan bronxlar drenaj funksiyasining 
buzilishi infeksiyalangan balg’amning turib qolishiga sharoit yaratadi. Yiringli jarayon 
asosan zararlangan bronxlarda ifodalangan bo’ladi. Bronxitlar esa tarqoq ravishda 
deformasiyalangan 
bronxlarga 
ham 
tarqalishi mumkin. O’pka to’qimasida ham 
o’zgarishlar 
bo’ladi, 
bu 
keyinchalik 
sklerozga va shu zararlangan soxaning gaz 
almashinuvida ishtirok etmasligiga olib 
keladi. 
Bronxoektaziyaning uchrashi 0,5—1,7 
% gacha tashkil etadi. U ko’prok yosh 
bolalarda, jumladan 5 yoshgacha bo’lgan 
bolalarda - 50%, 10 yoshgacha bo’lgan 
bolalarda - 70—75% - ni (hamma kasallar soni-dan), 20 yoshdan oshganlarda - 8% ni 
tashkil qiladi. 
Kasallikning asosiy qismini orttirilgan bronxoektaziya tashkil qilib, ko’prok. ular 
yoshlikda o’tkazilgan surunkali zotiljam natijasi hisoblanadi. O’tkir zotiljamning 
surunkali zotiljamga o’tishiga quyidagi omillar moyillik qiladi: kech boshlangan yoki 
tugallanmagan davolash; antibiotiklarni to’g’ri qabul qilmaslik; yomon ovqatlanish; 
qo’shimcha yo’ldosh kasalliklar (bronxit, gipotrofiya) va ba’zan qizamiq, ko’kyo’tal va 
gripp bilan bog’liqlik. Bunday virusli zotiljam ko’prok o’pkaning atelektazi bilan 
kechib, surunkali yallig’lanishning kelib chiqishida ma’lum o’rinni egallaydi. Buni N. 
F. Filatov ham ko’rsatib o’tgan. 
Bronxoektaziya bilan kasallangan ko’pgina bolalarda burunning yondosh 
bo’shliqlarida (gaymorit, frontit, etmoidit) yoki burun-halqumda (tonzillit, adenoid) 
kasalliklar aniqlanadi. Bu infeksiya uchoqlari kasallikni uzoq, va surunkali davom 
etishida va bronx-o’pka to’qimasida surunkali jarayonning kelib chiqishida muhim 
o’rinni egallaydi. Ba’zi hollarda bronxoektaziyalar paydo bo’lishining dastlabki 
bosqichi surunkali bronxit hisoblanadi. U bronxlarda deformasiya, peribronxial va 
interstisial to’qimalarda yallig’lanish rivojlanishiga olib keladi. Ba’zi hollarda o’pka 
to’qimasidagi yallig’lanish jarayoni skleroz va bronxlarda ikkilamchi deformasiyaga 
sabab bo’ladi. Orttirilgan bronektaziya bronxlarning yot tanachalari hisobiga bo’lishi 
mumkin (ayniksa, olib tashlanmagan organik yot jism bo’lsa). Bundan tashqari 
orttirilgan bronxoektaziya o’pka sili va spesifik limfadenit bilan bog’liq bo’ladi. 
So’nggi paytlarda bronxoektaziyaning kelib chiqishida me’da osti bezining kistozli 
fibrozi (mukovissidoz) katta o’rin tutadi deb hisoblanadi. Bunda nasliy kasallik 
natijasida ovqat xazm qilish, nafas yo’llari bezlarining sekresiyasi bo’ziladi. Bezlar 
shilliq ishlab chikaradi. Bu shilliq bezlari chikaruv yo’lini berkitib kolmasdan, balki 
a’zolar bo’shlig’ini tuldirib kuyadi (ichak, bronx). Bronxlar o’tkazuvchanligining 

---

7 
buzilishi va infeksiyalanishi atelektaz va bronxoektaziyaga olib keladi. Ba’zi hollarda 
kasallik bronx-o’pka to’qimasining Tug’ma nuqsonlari natijasida ham kelib chiqadi. 
Bronxoektaziyaga olib keluvchi rivojlanish nuqsonlarining 2 ta turi farqlanadi: 
1) bronxlarning distal va respirator qismi ageneziyasi, birlamchi bronxlar tutami 
amputasiyasi, embriogenezning dastlabki bosqichlarida shoxlanishdan tuxtab kolishi; 
2) bronxiolalar katta bronxlardan ajralgan, o’rta bronxlar generasiyasining katta 
qismi bo’lmaydi: alveolyar parenxima mikdori reduksiyalangan, bunday rivojlanish 
nuqsoni quyi tabaqali umurtqalilar o’pkasini eslatadi (amfibiya, kushlar). 
Tug’ma bronxoektaziyalar ko’prok dag’al haltasimon yoki kistasimon kengaygan 
turda bo’ladi (o’pka polikistozi). Tug’ma rivojlanish nuqsoniga Kartogener sindromi 
ham kiradi, u uchlik simptomi bilan harakterlanadi: bronxoektaziya, surunkali sinusit 
va a’zolarning noto’g’ri joylashishi. Postnatal rivojlanish nuqsoni natijasida yoki 
dizontogenetik kelib chiquvchi bronxoektaziyalar 
farqlanadi. Dizontogenetik 
bronxoektazlar ko’pincha Tug’ma atelektaz natijasida kelib chikadi. 
O’pka to’qimasi atelektaz sohasida differensiyalashmaydi, kattiklashadi, hamma 
jarayonlar to’xtaydi. Bronxlar naysimon bez shaklida o’sa boshlaydi va dizontogenetik 
bronxoektaz ko’rini-shida yuzaga keladi. I. K. Yesipov va I. G. Klimovich 
klinikmorfologik tekshirishlariga ko’ra, bolalarda orttirilgan bronxoektaziyalar 58%, 
dezontogenetik — 18%, Tug’ma — 24% uchraydi. Bolalarda bronxoektaziyaning 
patogenezida uning kelib chiqishiga borliq bo’lmagan xolda quyidagi u mumiy 
holatlarni ko’rsatish mumkin: 
Tug’ma nuqson yoki orttirilgan o’zgarishlar natijasida patologik kengaygan 
bronxlar drenaj funksiyasining buzilishi, balg’am yig’ilib qolishi, bronxlar 
o’tkazuvchanligining buzilishi. Doimiy infeksnyalanish bronx-o’pka to’qimasidagi 
yallig’lanish jarayoni yanada chukurlashishiga olib keladi. 
Bolalarda ko’prok. uchraydigan turi atelektazik bronxoektaziya bo’lib, u 30—50% 
ni tashkil qiladi. Bunda makrosqopik kurganda o’pka yoki uning bo’laklari kichraygan, 
ushlab kurganda kattik, havosiz, nafas olganda kengaymaydi, kumir pigmenti yo’q, 
kesilganda atelaktazlashgan va fibrozlashgan to’qima orasidagi joyda kista, galvirsimon 
o’pka turidagi bronxoektazlar aniqlanadi. 
Tug’ma bronxoektazlarda bo’shliq biroz kattarok bo’ladi. Bunday hollarda 
morfologik tomondan dezembriogenez belgilarini aniqlash mumkin. Ba’zi hollarda 
makrosqopik bo’lak normal ko’rinishi mumkin, lekin ko’prok pigment kamaygan, 
nafas olganda kengayishi chegaralangan bo’ladi. Ko’l bilan kurganda emfizemalangan 
sohalar bilan almashinuvchi, qattiqlashgan va keng deformasiyalangan bronxlar 
aniqlanadi. Ba’zan butun bo’lak emfizema holida bo’lib ko’rinadi. Segmentar, 
subsegmentar va bo’lak bronxlarini kesib kurganda silindrik, kopsimon yoki shoxsimon 
bronxoektazlar borligini va bronx devorida o’pka to’qimasida surunkali yiringli 
yallig’lanish belgilari aniqlanadi. Zararlangan o’pka sohasining nerv to’qimalarida, qon 
va limfatik tomirlarda ham patologik o’zgarishlar bo’ladi.