2 Тузувчилар
Download 0.78 Mb. Pdf ko'rish
|
osimliklar fiziologiyasi
|
ФОТОСИНТЕЗНИНГ СО
2 МИҚДОРИГА БОҒЛИҚ БЎЛИШИ Ёруғлик кучайган сари фотосинтезнинг секинлашиб бориши хлоропластларнинг ортиқча ёруғлик энергиясидан фойдалана олмаслиги эмас, балки шу энергиядан тўла фойдаланиш учун уларга СО 2 етмаслигига хам боғлиқ. Шунинг учун атмосферадаги СО 2 миқдорининг ортириши фотосинтез процессининг ортишига хам сабабчи бўлади. СО 2 миқдорининг 0,03% дан 0,28% ортиши қарағай баргида ассимляцияси ошиб боришини кўрсатади. Текширишлар атомосферада СО 2 нинг миқдори нормал 0,03 % бўлиши ўсимлик учун етарли бўлмаганлигини шу туфайли СО 2 миқдорини ошириш ўсимликларда фотосинтезни 32 кучайтиришини кўрасатади. Кейинги йилларда ўсимлик хосилдорлиини ошириш учун хавони СО 2 билан бойитиш тажрибалари қўлланилмоқда. Бу сохада оранжереяларда кундузи СО 2 бутунлай йўқ бўлиб кетади ва ўсимликлар оч қолади. Шундай вақтларда СО 2 миқдори сунхий оширилганда хосил 100-150 процентга ошади. Табиий шароитда ўсимликлар СО 2 ни атмосферадангина эмас, балки тупроқдан хам олади. Тупроқдаги хар хил микроорганизмлар органик моддаларни узуликсиз равишда парчалаб туради ва СО 2 ажаралади. Ўғитланган тупроқ ўртача бир гектардан бир соатда 5 кг СО 2 ажаратади. Бир гектра жойда ўсган сули фотосинтез процессида бир соат ичиджа 15 кг СО 2 истехмол қилади. Бунда 5 кгни тупроқдан қолган 10 кг ни атмосферадан олади. 1 гектар ер остида 100 метр баландликдаги хаво қатламда 550 кг СО 2 бўлади. Ёз кунларида ассимляция 8 соат давом этса, у холда 1 гектар жойда ўсган ўсимликлар бир кунда 120 кг СО 2 истехмол қилади, шундан 40 кг ни тупроқдан 80 кгни атмосфердан олади. Бу 100 метр қалинликдаги хаво қатламида бўлган СО 2 нинг 15 процентини ташкил этди. Кундузи хаводаги СО 2 миқдори хақиқатдан хам камаяди. Фотосинтезнинг t га боғлиқ бўлиши температура барча хаётий процессларга катта тахсир қилади. t нинг 10 га оширган вақтда реакциялар тезлиги 2-3 марта ортади. Протоплазма жуда мураккаб бўлиб, хаётий процесслар бирмунча паст t да реакция тезлиги пасаяди. t нинг ошиши билан хужайрада реакциялар тезлиги ортиб боради. t юқори даражада ортганда хужайрадаги реакциялар тезлиги кескин равишда секинлашади., сўнгра жуда тез пасаяди, 40-50 t да хужайрадаги реакциялар тўхтайди, денатурацияга учрайди, шу билан бирга СО 2 нинг парчаланиб кетиши ва хлоропластларнинг активлигини йўқотилишиди, денатурация рўй беради. Тажарибалар етарли даражада ёритилган ва СО 2 миқдори кўп бўлган шариотда олиб борилганда t хужайрадаги процессларни боришига катта тахсир қилади. Фотосинтез процессига барглардаги сув миқдори ва ўсимликнинг сув билан тахминланиши жуда катта тахсир қилади. Қурғоқчилик вақтида трансперациянинг кучайиб кетиши натижасида баргларда сувнинг камайиб қолиши натижасида лабчаларнинг ёпилишига сабаб бўлади. Сувнинг камайиши барг ичига СО 2 нинг киришини демак фотосинтезни хам тўхтатиб қўяди. Яшил пластидларнинг сувга тўйинчалик даражасининг пасайиши фотосинтез ишини секинлашувига сабаб бўлади. Баргнинг сув билан ортиқча тўйиниши хам барг лабчалари ёпилишига гидропассив харакатга сабаб бўлиб, СО 2 нинг ўзлаштирилишини тўхтатади. |
