2. Xom-ashyomahsulotlarining tavsifi

4. Jarayonning fizik – kimyoviy asoslari

Karbamid ishlab chiqarish usuli va texnologiyasi 1868 yilda A.I. Bazarov tomonidan ishlab chiqilgan. Bu usul ammiak va karbonat angidridning qaytar reaksiyasidan iborat. Jarayon ikki bosqichda boradi.

Birinchi bosqichda ammoniy karbomat hosil bo‘ladi:
2NH₃ + CO₂  NH₄COONH₂ +Q
Ikkinchi bosqichda esa karbamid hosil bo‘ladi:
NH₄COONH₂  NH₂CONH₂ +H₂O – Q
Karbamid [(NH₂)₂CO], azotli o‘g‘itlar ichida eng ko‘p miqdorda ozuqa elementini tutib, uning tarkibida 46 - 46,5% azot elementi mavjud. Karbamidning texnik nomi mochevina bo‘lib, u toza holatda rangsiz, hidsiz oq kristall tuzdir. Uning 25⁰C haroratdagi zichligi 1330 kg/m³, 132,7 ⁰C haroratda eriydi. Texnik mahsulot oq yoki sarg‘ish kristall bo‘lib (shakli ignasimon rombik prizma holida), atmosfera bosimida suyuqlanish haroratigacha qizdirilsa, karbamid parchalanadi bunda ammiak ajraladi. Bu jarayonda avval ammoniy sionit, so‘ngra ammiak va sionit kislota hosil bo‘-ladi:
(NH₂)₂CO  NH₄OCN HOCN +NH₃
Sionit kislota karbamid bilan birikib biuret hosil qiladi:
HOCN +(NH₂)₂CO NH₂CONHCONH₂
Karbamid suvda, spirtda va suyuq ammiakda yaxshi eriydi. To‘yingan suvli eritma tarkibida 20⁰C haroratda 51,8%, 60⁰C haroratda esa 71,9 %, 120⁰C haroratdada 95% karbamid bo‘ladi. Karbamid ammiak bilan birikib ammiakat hosil qiladi. Unda 46⁰C haroratda 77,9% karbamid bo‘ladi.
Quyida (NH₂)₂CO - NH₃ – H₂O to‘yingan eritmaning egri chiziqli poli-termik diagrammasi keltirilgan.Kislotalar bilan karbamid kuchsiz ishqorlar hosil qiladi. Masalan: nitrat (NH₂)₂CO  HNO₃ suvda kam eriydi, qizdirilsa portlash bilan parchalanadi; fosfat (NH₂)₂CO  H₃PO₄ suvda yaxshi eriydi, to‘la parchalanadi.
Karbamid tuzlar bilan kompleks birikmalar hosil qiladi. Bunda har ikki komponent o‘g‘it hisoblanadi. Masalan: Ca(NO₃)₂4(NH₂)₂CO; Ca(H₂PO₄)₂4(NH₂)₂CO va eng asosiysi karbofosfatlardir (NH₂)₂COH₃PO₄.