2 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги андижон давлат университети табиий фанлар факультети
Download 3.53 Mb. Pdf ko'rish
|
biologiya fanining dolzarb muammolari
- Bu sahifa navigatsiya:
- Иссиқхонада яшовчи зараркунандалар таксономияси ORTHOPTERA Gryllotalpidae
- HEMIPTERA Pentatomidae 10. Pentatomarufipes L. Қалқондор THYSANOPTERA Thripidae
- COLEOPTERA Curculionidae 15. Curculionucum Gyllen. Узунбурун қўнғиз Elateridae
- Agromyzidae 25. Melanagromyzaоbtusa Зарарли чивин ARACHNIDA Acaridae
- TYLENCHIDA Meloidogynidae Meloidogyne Goeldi
ИССИҚХОНА ЗАРАРКУНАНДАЛАРИГА ОИД
Хусанов А., Яхшибоева Г. Андижон давлат университети Иссиқхоналар зараркунанда ҳашаротлар учун оптимал яшаш ареали ҳисобланади. Иссиқхона зараркунандалари бўйича олиб борилган назарий ва амалий тадқиқотлардан маълум бўладики, иссиқхоналарнинг асосий зараркунандалари Orthoptera, Homoptera, Hemiptera, Thysanoptera, Coleoptera, Lepidoptera, Diptera, Arachnida, Tylenchidaгуруҳининг турлари саналади (жадвал). жадвал Иссиқхонада яшовчи зараркунандалар таксономияси ORTHOPTERA Gryllotalpidae Gryllotalpa Latr. 1. Gryllotalpagryllotalpa L. Бузоқбоши қўнғизи 110 HOMOPTERA Aphidinea Aphididaе 2. Aphis gossypiiGlov. Полиз шираси 3. MyzodespersicaeSulz. Шафтоли барг шираси Coccinea 4. AspidiotusprunorumLaing. Турон сохта қалқондори 5. LecaniumcorniBouche. Акация сохта қалқондори 6. PseudococcuscomstokiKuw. Комсток қурти 7. AonidiellaaurantiMask. Лимон юмшоқ сохта қалқондори Aleyrodinea Aleyrodidae 8. Aleyrodesproletella L. Карам оққаноти 9. TrialeurodesvaporeriarumWest. Иссиқхона оққаноти HEMIPTERA Pentatomidae 10. Pentatomarufipes L. Қалқондор THYSANOPTERA Thripidae 11. TaeniothripsinconsequensUzel Нок трипси 12. Frankliniellaoccidentalis Perg. Калифорния гул трипси 13. ThripstabaciLind. Тамакитрипси 14. HeliothripshaemorrhoidalisBouche Иссиқхона трипси COLEOPTERA Curculionidae 15. Curculionucum Gyllen. Узунбурун қўнғиз Elateridae Agrypnus Eschscholtz 16. Agrypnusmurinus Симқурт Chrysomelidae Phyllotreta Stephens 17. Phyllotreta cruciferae Крестгуллилар бургаси LEPIDOPTERA Sphingidae ManducaHübner 18. Manduca quinquemaculataHaworth Помидор чиритувчиси Noctuidae 19. HelicoverpaarmigeraHubn. Кўсак қурти 20. SpodopteralituraFabr. Осиё пахта тунлами 21. MumestrabrassicaeЕ. Карам капалаги 22. SpodopteraexiguaHubn. Карадрина 111 DIPTERA Sciaridae BradysiaWinnertz 23. BradysiabrunnipesMg. Полиз пашшаси DeliaRobineau-Desvoidy 24. DeliaplaturaMg. Куртак пашшаси Agromyzidae 25. Melanagromyzaоbtusa Зарарли чивин ARACHNIDA Acaridae 26. Tetranychusurticae Koch. Ўргимчаккана 27. RhizoglyphuscallaeOudemans Илдиз канаси TYLENCHIDA Meloidogynidae Meloidogyne Goeldi 28. Meloidogyneincognita Бўртма нематода Жадвалдан маълум бўладики, зараркунандаларнинг турлар сонига нисбатан кетма-кетлиги Homoptera (28.57), Lepidoptera (17.85%), Thysanoptera (14.28%), Coleoptera (10.71%), Diptera (10.71%), Arachnida (7.14%) тартибида пасайиб борган бўлса, Orthoptera, Hemiptera ҳамдаTylenchida гуруҳи вакилларининг турлар сони монотипик характерда эканлигини кўриш мумкин. Иссиқхона экинларининг асосий зараркунандалари таркибини тенг қанотли-хартумли ҳашаротлар ва тунламлар ташкил этади. Шафтоли барг шираси (Myzodes persicaeSulz.) баҳор-ёз-куз мавсумида асосий озуқа ўсимлиги (шафтоли) ва иккиламчи озуқа ўсимликлари (ўт ўсимликлар)да яшаб, ҳаво совиши билан иссиқхоналарга ўтиб яшайди. Симқуртлар ва пластинка мўйловли қўнғизлар личинкалари ва илдиз галл нематодаларининг тур таркиби оз сонда бўлсада, ёш ўсимликлар танасининг пастки қисми ва илдиз системасининг жиддий зараркунандаларидан саналади. Иссиқхонада зарар етказувчи зараркунандаларнинг биологик ва экологик хусусиятларини ўрганиш, уларнинг ривожланиш муддатларини аниқ жадваллар асосида келтириш, айни ҳашаротлар учун қўлланиладиган биологик ва кимёвий кураш чораларини ўз вақтида қўлланилишига асос бўлади. 112 O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI QIZIL KITOBIGA KIRITILGAN ZARAFSHON VODIYSIDA UCHROVCHI NOYOB GIDROBIONTLAR SISTEMATIK TARKIBI VA EKOLOGIYASI F.U.Umarov, G.O.Ergasheva Andijon davlat universiteti O’rta Osiyoning markaziy qismida, Turkiston-Oqtov bilan Zarafshon tizmalari orasida joylashgan ko’ndalang vodiy. Zarafshon vodiysining sharqiy tog’li qismi Tojikiston g’arbiy tog’ etagi va tekislik qismi O’zbekiston hududida. Tekton yo’l bilan vujudga kelgan. Hozirgi relyefning shakllanishida Zarafshon daryosining doimiy va vaqtli irmoqlari hamda shamol muhim rol o’ynagan. Mintaqaviy faunani o`rganish nazariy va amaliy masalalarni kompleks yechishda muhim shart-sharoitlar yaratadi. Zarafshon vodiysi gidrobiontlari faunasi va ekologik guruhlarini o`rganish muhim ahamiyatga ega. Bu hududlarda tabiiy sharoitning xilma - xilligi ko`plab noyob, endemik va relikt hayvonlarning tarqalishiga sharoit yaratgan. Bu yerda alohida turlarning murakkab tarqalishi bilan birgalikda butun bir faunistik komplekslar, bir turning turli xil populyatsiyalarining ekologiyasidagi mavjud farqlar ham namoyon bo`ladi. Shu sababli Zarafshon vodiysi gidrobiontlari faunasi va ekologik guruhlarining rivojlanishini vodiy suv havzalaridagi turlarni maxsus sinchiklab o`rganmasdan turib ularning taraqqiyotini bilish mumkin emas. Zarafshon vodiysi gidrobiontlari faunasi va ekologik guruhlarini o`rganish dolzarb muammolardan biri bo`lib hisoblanadi. Mavzuga oid adabiyotlar manbalarida mavjud bo’lgan hamda shaxsiy kuzatuvlarimizni o’tkazish natijasida Zarafshon vodiysida O’zbekiston Respublikasi “Qizil kitobi”ga kiritilgan gidrobiontlarning 14 turi va 1 kenja turi: tibbiyot zuligi, Jadin buloq chig’anog’i, Qaynar melanoidesi, ikkipalli mollyuskalarning –sadaflar (3 tur), savatchalar (3 tur) va baliqlarning: bakralar (2 tur), karplar (3 tur va 1 kenja tur), eshvoylar (1 kenja tur) oilalarining 5 turi va 2 kenja turiga oid ma’lumotlar: ularning maqomi, tarqalishi, yashash hududlari, soni, yashash tarzi, cheklovchi omillar, ko’paytirish va muhofaza qilish choralari ilk bor tahlil qilindi. Gidrobiontlardan tibbiy zuluk, Jadin buloq chig’anog’i va bakra baliqlari eng noyob turlar hisoblanadi. Jadin buloq chig’anog’i va Qaynar melanoidesi ushbu hududda yer qatlamining rivojlanishi uchlamchi davr mollyuskalari hisoblanib, bizga Zarafshon vodiysida ham qadimda tropik iqlim bo’lganlikdan darak beradi. Tibbiyot zulugi tabobatda keng qo’llaniladi, ikki palli mollyuskalar yaxshi filtratorlar hisoblanadi. 113 Quyida Zarafshon vodiysidan O’zbekiston “Qizil kitobi”ga kiritilgan gidrobiontlarning sistematk tarkibi quyidagich tuzildi: Umurtqasizlar Halqali chuvalchanglar tipi – Anneilida Zuluklar sinfi – Hirudinea Jag’li zuluklar oilasi – Hirudinidae Download 3.53 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling