28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

Vaqti	Miqdor	Bahosi, sum	Summas i	Vaqti	Miqdor	Bahosi, Sum
Summ asi
Oy boshiga qoldiq	2000	200-00	400000
1) 3.02.2003	500	200-00	100000	15.02	300	200-00	60000
Oborot	500	200-00	100000	Oborot	300	200-00	60000
	2200		440000

“Atlas” analitik schyoti
10-jadval
Kirim (debet) Chiqim (kredit)

Vaqti	Miqdor	Bahosi, Sum	Summas i	Vaqti	Miqdor	Bahosi, Sum	Summas i
Oy boshiga qoldiq	90	1000- 00	90000
1) 3.02.2003	400	100000	400000	15.02	200	1000-00	200000
Oborot	400	1000- 00	400000	Oborot	200	1000-00	200000
	290	10000-	290000
		00

Misolimizdan ko’rinib turibdiki, sintetik schyotning oy boshiga qoldig’i, debet oboroti, kredit oboroti va oy oxriga qoldiq summalari shu sintetik schyotga tegishli bo’lgan bir nechta (bizning misolimizda ikkita, yaoni “Chit” va “Atlas”) analitik schyotlarning xuddi shunday maolumotlarning pul ifodasidagi yig’indilariga teng bo’lishi kerak. Agar bu tenglik buzilsa, unda joriy hisobni tashkil qilishda yo sintetik hisobni yurgizishda yoki analitik hisobni yurgizishda xatolikka yo’l qo’yilgan bo’ladi.
Ikki yoqlama yozuv schyotlarni bir -biri bilan o’zaro bog’lanishni aks ettiradi. Bu bog’lanish schyotlar korrespondentligi deyiladi.
Schyotlar korrespondentligi - bu xo’jalik operatsiyasi natijasida yuzaga kelgan holatlarni ikki va undan ortiq schyotlarning bog’lanishida aks ettirilishidir.
Xo’jalik operatsiyalari natijasida bir vaqtning o’zida bir nechta schyotlar korrespondentligi bajarilish mumkin. Agar, xo’jalik operatsiyasi natijasi ikkita schyot bog’liqligida aks ettirilsa, bunday yozuvlar oddiy yozuvlar (provodkalar) deyiladi, uchta yoki undan ortiq schyotlar ishtirok etsa, bunday yozuvlar murakkab yozuvlar (provokalar) deyiladi.
Demak, xo’jalik operatsiyalarini ikki yoqlama yozuv asosida aks ettirish albatta, ikkita schyotga ta’siri ko’rsatish bilan bajariladi. Bunda bir schyot debetlanib, ikkinchisi - kreditlashadi. Ayni vaqtda bir summa ikki joyda aks ettiriladi.
Ikki yoqlama yozuv sodir bo’lgan xo’jalik operatsiyalarning iqtisodiy mazmuniga ko’ra nazorat qilib boradi.
Korxonalar faoliyatida sodir bo’ladigan xo’jalik jarayon
(operatsiya)lari buxgalteriya hisobi schyotlarida qayd qilib boriladi. Xo’jalik operatsiyalarini buxgalteriya hisobi schyotlarida bunday qayd qilish joriy hisob deb aytiladi. Joriy hisob maolumotlarining to’g’riligini bilish va hisobot davrining oxiriga balans tuzish uchun vaqti-vaqti bilan barcha schyotlar bo’yicha umumiy maolumotlar jamlab chiqiladi va schyotlar bo’yicha hisobot davrining oxiriga qoldiq hisoblab topiladi. Schyotlarning umumlashgan ko’rsatkichlari bo’yicha korxona faoliyatini boshqaruviga taaluqli qarorlar qabul qilinadi. Hisobot davrining oxiriga joriy hisobning to’g’ri olib borilganligini bilish uchun oborot qaydnomalaridan foydalaniladi. Schyotlarning tuzilishi, belgilanishi va mazmunlariga qarab turib oborot qaydnomlari quyidagi turlarga bo’linadi:

• 
  sintetik schyotlar oborot qaydnomasi;
  
• 
  analitik schyotlar oborot qaydnomasi.
  

Muammo: Oborot qaydnomalarining nazorat uchun ahamiyatini anglab olish.

SHuningdek korxonada foydalanayotgan hisobchilik shaklining xususiyatiga qarab turib, “SHaxmatsimon” oborot qaydnomalaridan ham foydalaniladi.