3- ma’ruza fonetika va fonologiya; reja: Fonetika haqida ma'lumot. Nutq a’zolari, nutq apparati
Download 0.56 Mb. Pdf ko'rish
|
ona tili 3-maruza 1
- Bu sahifa navigatsiya:
- unlisi
- Asosiy darsliklar va o ‘ quv qo ‘ llanmalari
Lablarning ishtirokiga ko‘ra unlilar ikkiga bo‘linadi:
1) lablanganunlilar: u, o‘, o; 2) lablanmaganunlilar: i, e, a.
9 Англо-русский словарь. Составитель В.К.Мюллер. Москва, 1971, стр. 843. Unlilar talaffuzida lablar ishtirok etishi yoki ishtirok etmasligi mumkin. Masalan, u, o‘, o unlilarini hosil qilishda lablar cho‘chchayadi, i, e, a unlilarini hosil qilishda bunday holat kuzatilmaydi.
Lablarning ishtirokiga ko‘ra Tilning gorizontal harakatiga ko‘ra Tilning vertical harakatiga ko‘ra Old qator Orqa qator Yuqoritor unlilar
Lablanmagan u Lablangan O‘rta(keng) unlilar
Lablanmagan o‘ Lablangan Quyi (keng) unlilar
Lablanmagan o Lablangan Ayrim unli fonemalar tavsifi
1) so‘z boshida (ipak), so‘z o‘rtasida (tilak) va so‘z oxirida (tulki) keladi. 2) so‘z ichida ikki jarangsiz undosh orasida nihoyatda qisqa aytiladi: bilan, sira. 3) k, g, x undoshlaridan keyin kelganda orqa qator unli kabi aytiladi: qir, G‘irot, oxir. 4) cho‘ziq varianti bor: muhim, musiqa. 5) e(e) tovushiga moyil varianti bor: mix-mex,
1) so‘z boshida (urmoq), so‘z o‘rtasida (tugun) va so‘z oxirida (urg‘u) keladi. 2) til oldi varianti ham uchraydi: kuch, gul; 3) qulf, g‘ulg‘ula, tuxum so‘zlarida esa til orqa varianti qo‘llangan. 4) i tovushi kabi kuchsizlanishi, ya’ni qisqarishi ham mumkin: tuxum, bulbul, tutun kabi.
1)so‘z boshida, so‘zning birinchi bo‘g‘inida keladi: eshik, elak, e’tibor, kel, bet kabi. 2) jonli nutqda sheva ta’sirida i tovushiga moyillashadi: deydi – diydi. 3) o‘g‘uz shevalarida a tovushiga o‘tish holati ham mavjud: eshik – ashik, deb – dab, kel – gal kabi. Lekin adabiy tilda e tarzida talaffuz etiladi.
1) so‘z boshida (ari), o‘rtasida (daftar) va so‘z oxirida (qora) keladi. 2) q, x, g‘ tovushlaridan keyin kelganda til orqaroq - orqa qator unlisi kabi talaffuz qilinadi: qaxr, g‘azab, xabar. 3) ba’zi so‘zlarda sheva ta’sirida o tovush kabi aytiladi: baho – boho, shavla – shovla. Adabiy tilda a tarzida talaffuz etiladi.
1) so‘z boshida (olim), o‘rtasida (toza) va so‘z oxirida (bobo) keladi.
1) sodda so‘zlarning asosan birinchi bo‘g‘inida uchraydi: o‘g‘il, bo‘ri, to‘g‘ri, o‘rin, bo‘yin. 2) o‘zlashma so‘zlarning oxirgi bo‘g‘inida ham keladi: ro‘baro‘, xushro‘y, gulro‘, kubok, (kubo‘k). 3) til oldi varianti ham bor: o‘rik, ko‘l, cho‘l.
1.M.Hamrayev, D.Muhamedova, D.Shodmonqulova, X. G‘ulomova, Sh. Yo‘ldosheva. Ona tili (darslik) Iqtisodiyot-Moliya, Toshkent, 2007-yil. 2.R.Ikromova, D.Muhamedova, M.Hamrayev. Ona tilidan mashqlar to’plami. (o‘quv qo‘llanma). TDPU, Toshkent, 2009-yil. Qo`shimcha adabiyotlar 1.Англо-русский словарь. Составитель В.К.Мюллер. Москва, 1971, стр. 682. 2.Jamolxonov H.A. Hozirgi o`zbek adabiy tili. - T.: “Talqin” nashriyoti. 2005, 25-bet. 3.George Yule. The Study of Language.CAMBRIDJE UNIVERSITY PRESS. 2010, 42-bet. Download 0.56 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling