3-bob. Mehnat va ish haqi hisobi

1 F in an cial and m an agerial a cco u n tin g . 12e. Carl S.W arren, Jam es M .R e e v e , 
Jonathan E .D u ch a c . 2 0 1 4 . 108 p.
2 F in an cial and m an agerial a cco u n tin g . 12e. Carl S.W arren, Jam es M .R e e v e , 
Jonathan E .D u ch a c. 2 0 1 4 .1 0 8 p.

---

3.1-rasm. Mehnatga haq to‘lash shakllari
Mehnat haqining ishbay shaklida ish haqi haqiqatda bajaril- 
gan ish uchun yoki bir birlik ishga belgilangan amaldagi narxlarda 
yaratilgan mahsulot miqdoridan kelib chiqib hisoblanadi.
Mehnatni tashkil etish yo‘llaridan kelib chiqib, ishbay ish haqi 
yakka tartibda va jamoat turlariga bo‘linadi.
Yakka tartibdagi ishbay ish haqi shaklida ishchining mukofoti 
o ‘zi yaratgan mahsulot miqdori, uning sifati va ishbay narxlarga 
to iiq b o g iiq bo‘ladi.
To‘g‘ri ishbay shaklida ish haqi belgilangan ishbay narx­
larga muvofiq haqiqatan bajarilgan ish (mahsulot tayyorlash) 
bo‘yicha aniqlanadi. Masalan, ishchi bir oyda 1 lOta mahsulot bit- 
kazdi. Har bir mahsulotga 10000 so‘m narx belgilangan. Mehnatga 
haq to‘lashning oddiy ishbay shaklida ish haqi belgilangan ish­
bay narxlarga muvofiq haqiqatan bajarilgan ish bo‘yicha aniqla­
nadi. 0 ‘z navbatida, ishchining oylik ish haqi 1100000 so‘mni 
(110x10000) tashkil etadi.
M ehnatga haq to ‘lashning ishbay-m ukofot shaklida ish 
haqini hisoblashda oddiy ishbay narxlardan tashqari, belgilan­
gan ko‘rsatkichlarni bajarganligi yoki ortig ‘i bilan bajargan- 
ligi uchun qo‘shimcha ravishda mukofot hisoblanadi. Ishbay ish

---

haqiga asosan mukofot haqiqatda ishlagan vaqtga nisbatan hisob­
lanadi. Masalan, ishchi bir oyda 120 dona buyum ishlab chiqardi, 
buyumning mehnat sig‘imi - 1,7 kishi/soat, mahsulot birligining 
narxi 10000 so‘m; ishlab chiqarish normasini bajarish bo‘yicha 
ishbay ish haqidan 5 %, har bir normadan ortiqcha bajarilgan 
foizga ishbay ish haqidan 1 % mukofot nazarda tutilgan. Ishchi 8 
soatdan 24 smena ishladi. 0 ‘z navbatida, ishbay ish haqi 1200000 
so‘mni (120x10000) tashkil etdi.
Qismlami qayta ishlashga 192 soat (8 soatdan 24 smena) sarf- 
langan. Buyumning mehnat sig‘imi - 1,7 kishi/soat, shu sababdan 
vaqt normasi 106,3 % ((120xl,7)/(24x8)xl00) bajarilgan.
Normani bajarganligi uchun ishbay ish haqidan 5 % miqdorida, 
ya’ni 60000 so‘m (1200000x5 %) mukofotni to‘lash talab eti­
ladi. Reja 6,3 % ga ortig‘i bilan bajarilganligi uchun qo‘shimcha 
ravishda yana mukofot 75600 so‘m (1200000x6,3 %) to‘lanadi.
Ishchining umumiy ish haqi 1335600 so ‘mni (1200 000 + 
60000 + 75600) tashkil etadi.