3-боб. Ташқи савдони давлат томонидан тартибга солиш ва бошқариш йўллари §

 
Тариф квотаси 
Импорт божи ички қарама-қаршиликка эга. Яъни ишлаб чиқарувчилар 
бир тарафдан халқаро рақобатдан қутилиш мақсадида бундан манфаатдор бўса, 
иккинчи томондан иш вақтидан ташқари пайтда истеъмолчи сифатида импорт 
тарифига қаршидирлар. Бу зиддият қисман тариф квотасини жорий қилиш 
орқали ҳал этилади. 
Тариф квотаси ўзгарувчан божхона божи кўриниши бўлиб, бож ставкаси 
миқдори импорт қилинадиган товар ҳажмига боғлиқ бўлади: маълум чегарадаги 
импортга пастроқ миқдордаги бож, бу чегарадан ошиб кетганда юқорироқ бож 
ўрнатилади.

---

53 
Фараз қилайлик, ички талаб
(D
d
), ички таклиф (S
d
) ва жаҳон 
таклифи (S
w
) чизиқлар билан 
ифодаланган. Савдо бошланмасдан 
олдин товар нархи 540 долларга 
тенг. Эркин савдо шароитида товар 
нархи 400 долларга тушади. Бу 
нархда мамлакат 5 бирлик товар 
ишлаб чиқаради ва 40 бирлик товар 
истеъмол қилади. Бинобарин, 35 
бирлик товар импорт қилади.
3.3.3.-расм. Тариф квотаси 
Ички ишлаб чиқарувчиларни ҳимоялаш мақсадида дастлабки 5 бирлик 
товар импортга 10 фоизлик, ундан ортиғига 20 фоизлик импорт божи жорий 
қилинади. Илгари мамлакат сезиларли даражада кўпроқ товар импорт 
қилганлиги боис, товарнинг ички нархини 480 долларгача кўтарувчи икки 
қаватли тариф юзага келади. Натижада ички ишлаб чиқариш 15 бирликка етади, 
истеъмол 30 тага, импорт 15 тага камаяди. Чегаравий эффект а га тенг бўлади, 
тўғридан тўғри иқтисодий зарар тарифдаги бўлгани каби b+d га тенг бўлади. 
Даромад сегменти с бир неча сегментчаларга бўлинади. Дастлабки 5 
бирлик товарга 10 фоизлик, яъни 40 долларга тенг бож жорий қилинган, 200 
долл. (с
1
=5х$40=$200) миқдоридаги фойда бюджетга тушади. Кейинги 10 
бирлик товарга 80 долларлик бож ўрнатилган, демак 800 доллар (с
2
+с
3
= 10х 
$80= $800) ҳам бюджетга тушади. с
4 
(с
4
= 5х $80- 5х $40= $200) сегмент эса 
маҳаллий компанияларнинг кўзда тутилмаган фойдасидир. Яъни бу 
компаниялар товарни 440 доллардан сотиб олиб 480 доллардан сотиш 
имкониятига эга бўлади. Агар экспортѐрлар товар нархини 480 долларга 
оширишса, кўзда тутилмаган даромадга хорижликлар эга бўлади.