3-ma’ruza tabiiy yuqori molekulyar (oligo va poli ) birikmalar disaxaridlar

NUKLEIN KISLOTALAR
Nuklein kislotalar-monomer zvenosi mononukleotiddan tarkib topgan tabiiy yuqori molekulyar birikmalar.
Nuklein kislotalar polinukleotidlar hisoblanadi. Nuklein kislotalarni birinchi marta F. Misher 1868 yilda hujayra yadrosidan ajratib olgan. Nuklein kislotalarning nisbiy molekulyar massasi 10⁴ dan 10¹⁰ gacha bo’ladi.
Nuklein kislotalar to’liq gidrolizlanganda pirimidin va purin asoslari, monosaxaridlar (riboza yoki dezoksiriboza) va fosfat kislota hosil bo’ladi.
Agar nukleotiddan fosfat kislota ajralib chiqsa, nuklein asoslari va monosaxariddan iborat nukleozid (N glikozid) hosil bo’ladi. Ribonuklein kislotalar (RNK) tarkibiga riboza, dezoksiribonuklein kislotalar (DNK) tarkibiga dezoksiriboza kiradi. Glikozid bog’i riboza (yoki dezoksiriboza)dagi anomer C-1 uglerod atomi bilan pirimidin asoslaridagi N-1 va purin asoslaridagi N-9 atomlari orasida hosil bo’ladi. Bunda har doim β-glikozid bog’i hosil bo’ladi. Nuklein kislotalar tarkibiga pirimidin asoslari keto-shaklda kiradi.
Nukleotidlar tarkibiga kiruvchi uglevodlar 5 ta uglerod atomini (pentozalar) saqlaydi. Bu β-riboza C₅H₁₀O₅ va β-dezoksiriboza C₅H₁₀O₄ larning siklik shakllari:

β-dezoksiriboza β-ribozaga nisbatan bitta vodorod atomini kam saqlaydi.
Nuklein kislotalar ko’p asosli kislotalar hisoblanadi, chunki ularning molekulasi tarkibida ortofosfat kislota (H₃PO₄) qoldiqlari bor.
1) Nuklein kislotalar fosfat kislota qoldig’i hisobiga kislotali xossalarni namoyon qiladi. Shuning uchun ular asosli oksidlar, asoslar va natriy gidrokarbonat bilan reaksiyaga kirishadi:
RH₂PO₄ + Ag₂O = RAg₂PO₄ + H₂O
RH₂PO₄ + 2NaHCO₃ = RNa₂PO₄ + 2CO₂ + H₂O
2) Nukleotidlar (nuklein kislotalar) ishqoriy va kislotali muhitlarda gidrolizlanadilar. Ishqoriy muhitda qisman (chala) gidrolizlanadi. Ya’ni gidroliz natijasida fosfat kislota qoldig’i va nukleozidlar hosil bo’ladi:
RH₂PO₄ + 3NaOH → Na₃PO₄ + ROH (nukleozid) + 2H₂O
Kislotali muhitda yesa quyidagi sxema bo’yicha to’liq gidrolizlanadi:
Nukleotid + 2H₂O H₃PO₄ + monosaxarid + azotli asos