3-ma’ruza tabiiy yuqori molekulyar (oligo va poli ) birikmalar disaxaridlar

Adenin Adenin	Riboza Dezoksiriboza	Adenozin Dezoksiadenozin	Adenozin-5-fosfat Dezoksiadenozin-5^’-fosfat	5^’-Adenil kislota 5^’-Dezoksiadenil kislota
AMF dAMF
Guanin Guanin	Riboza Dezoksiriboza	Guanozin Dezoksiguanozin	Guanozin-5^’-fosfat Dezokigunozin-5^’-fosfat	5^’^--Guanil kislota 5^’-Dezoksiguanil kislota	GMF dGMF
Sitozin Sitozin	Riboza Dezoksiriboza	Sitidin Dezoksisitidin	Sitidin-5^’-fosfat Dezoksisitin-5^’-fosfat	5^’-Sitidil kislota 5^’-Dezoksisitidil kislota	SMF dSMF
Timin Urasil	Dezoksiriboza Riboza	Timidin Uridin	Timidin-5^’-fosfat Uridin-5^’-fosfat	5^’-Timidil kislota 5^’-Uridil kislota	dTMF UMF

* Agar nukleozidning yeterifikasiyasida uglevod qoldig’ining 3-uglerod atomi ishtirok yesa, nukleotid nomidagi “5” “3” ga almashadi.
Ye’tibor bering! Purinli nukleozidlarni nomlashda –ozin, pirimidinli nukleotidlarni nomlashda –idin qo’shimchasi qo’shiladi. Nukleotidlarning nomlanishida 5^I sifri (raqami) fosfat kislota qoldig’i pentozaning 5-uglerod atomi bilan bog’langanligini ko’rsatadi (pentozalardagi uglerod atomlari shtrix bilan, geterosiklik azotli asoslarda shtrixsiz belgilanadi).
Nuklein kislotalar 2 xil bo’ladi:

	Dezoksiribonuklein kislota (DNK)	Ribonuklein kislota (RNK)
Tuzilishidagi farqlar	1. dezoksiriboza qoldig’ini saqlaydi	1. riboza qoldig’ini saqlaydi
	2. Azot asoslari: (A, G, C, T) qoldig’ini saqlaydi	2. Azot asoslari (A, G, C, U) qoldig’ini saqlaydi
	3. ikki zanjirli molekulalardan tuzilgan	3. Ko’p hollarda bir zanjirli molekulalardan tuzilgan
Tirik organizmlardagi roli	o’zida genetik informasiya saqlaydi va keyingi avlodga o’tkazadi	Genetik informasiyani nusxalaydi, oqsillar sintezida ishtirok yetadi

Nuklein kislotalar oqsillar kabi birlamchi tuzilishli (ya’ni nukleoitd zanjirida nukleozid qoldiqlari aniq ketma-ketlikda) va uch o’lchamli (fazoviy) tuzilishli bo’ladi.
DNK molekulalarining fazoviy (uch o’lchamli) tuzilishi (DNK ning ikkilamchi tuzilishi)
DNK molekulasining fazoviy tuzilishini 1953-yilda ingliz olimlari D. Uoson va F. Kriklar taklif qilganlar. Bunga ko’ra DNK molekulasi ikkita spiralsimon buralgan uzun polidezoksiribonukleotid zanjirlaridan iborat:

DNK ning qo’sh spirali DNK qo’sh spiralining reduplikasiyasi
Har ikkala zanjirning geterohalqali asoslari spiralning ichki qismida joylashgan bo’lib, ular vodorod bog’lanishlar yordamida bir spiralni ikkinchi spiral oldida ushlab turadi. Vodorod bog’lanish ma’lum (muayyan) asoslar orasida hosil bo’ladi: A = T yoki A = U (2 ta vodorod bog’lanish bilan bog’langan); G ≡ C (uchta vodorod bog’lanish bilan bog’langan)lar orasida hosil bo’lib, bu asoslar jufti komplementar (bir-birini to’ldirib turuvchi) juftlar deyiladi:



Nuklein kislotalarning biologik ahamiyati
DNK-tirik organizmlarda asosiy molekula bo’lib hisoblanadi. U genetik informasiyani o’zida saqlaydi va avloddan-avlodga yetkazib beradi. DNK molekulalarida organizmdagi barcha oqsillar tarkibi kodlangan holda yozilgan bo’ladi. Oqsil tarkibiga kiruvchi har bir aminokislota DNK dagi o’zining kodiga mos keladi. DNK genetik informasiyalarning barchasini o’zida saqlaydi ammo oqsillar sintezida bevosita ishtirok yetmaydi. Oqsil sintezi va DNK o’rtasida vositachi vazifasini RNK bajaradi. Genetik informasiya asosida oqsil sintezi jarayonini sxematik ravishda 2 bosqichga bo’lish mumkin: 1) informasiyaning o’qilishi (transkripsiya) va 2) oqsil sintezi (translasiya):
DNK RNK Oqsil
Hujayra tarkibiga turli xil funksiyalarni bajaruvchi 3 xil turdagi RNK lar kiradi.

1. 
   Informasion yoki matrisali RNK (mRNK) bo’lib ular genetik informasiyani xromosoma tarkibidagi DNK dan o’qib ribosomalarga yetkazib beradi, ribosomalarda yesa ma’lum ketma-ketlikdagi aminokislotalardan iborat oqsil sintez qilinadi.
   
2. 
   Transport ya’ni tashuvchi RNK (tRNK) bo’lib, ular aminokislotalarni ribosomalarga tashib beradi, u yerda yesa aminokislotalar bir-birlari bilan peptid bog’lari orqali bog’lanib, ma’lum ketma-ketlikdagi birikmalarni hosil qiladi.
   
3. 
   Ribosoma RNK (rRNK) lar ribosomalarda oqsil sintez bo’lishida bevosita ishtirok yetadi.
   

RNK ning barcha turlari DNK ning qo’sh spiralida sintez qilinadi.