3-Mavzu. Tafakkur jarayoniga psixologik omillar va tafakkurni eksperimental usullar yordamda tadqiq etish. Tafakkur va intellektual qobilyatlar. Reja

N.Axning sintetik-genetik usulini yaratish orqali asosiy tushunchalarni o‘rganishning klassik usullarining kamchiliklari, ularning asosiylari ob'ektiv materialdan ajratish bilan tavsiflangan abstraksiyani aniqlash va tadqiq qilish usullari yedi. N.Ax metodologiyasiga ko‘ra, tayyor tushunchalarni yemas, balki ularning shakllanish jarayonini, konsepsiyani yaratish jarayonini, konsepsiyani tashkil yetuvchi bir qator xususiyatlarni sintez qilish, konsepsiyani ishlab chiqish jarayonini o‘rganish mumkin yedi.
L.S.Vygoskiyning "fikrlash va nutq" asarida (1956) ushbu usulning batafsil tavsifi berilgan, uning afzalliklari va kamchiliklari tahlil qilingan. Uslub, mavzu uchun sun'iy dastlabki ma'nosiz so‘zlarni va sun'iy tushunchalarni ishlatishdan iborat bo‘lib, ular bir qator xususiyatlarni birlashtirib, dunyoda topilmagan oddiy tushunchalarni nutq bilan ifodalaydi. N.Ax usuli bo‘yicha tushunchalarni o‘rganish. Ax konsepsiyani tashkil yetuvchi xususiyatlarni sintez qilish jarayonini, ma'nosiz so‘zni tushunish, so‘z bilan ma'no olish va konsepsiyani ishlab chiqish jarayonini kengaytirishga imkon beradi. Bu metod predmet oldida turgan vazifani hal yetishda o‘tmish tajribasining ta'sirini istisno qiladi, bola va kattalarni tenglashtiradi va shu ma'noda tushunchalarning shakllanish jarayonini sof holda o‘rganish imkoniyatini yaratadi.
N.Ax tomonidan sun'iy tushunchalarni o‘rganish uchun taklif qilingan usul uning aqliy faoliyat tuzilishi haqidagi umumiy g‘oyasi bilan chambarchas bog‘liq, ya'ni uning mavzu oldida turgan muammoni hal qilishning asosiy omili sifatida deterministik tendensiyani tanlashi va boshqalar. Bu, shuningdek, sun'iy tushunchalarni bildiradi va so‘zlar yeksperiment boshidan berilgan va doimiy qiymati bo‘lgan usulning o‘zini, ichki tuzilishini belgilaydi – ulardan foydalanishini belgilanadi, va vazifasi yeksperiment davomida o‘zgarmaydi – aksincha, tajriba davomida o‘zgarib malakasi shakillanadi. Tajribalar ulardagi ta'lim tushunchalarni shakllantirishdagi rolini aniqlashga qaratiladi.
N.Ax usuli keyinchalik klassik bo‘lgan sun'iy tushunchalarni shakllantirish usulining birinchi o‘zgarishi sifatida qaralishi mumkin, bu F.Rimat, N.Vogel, D.N.Uznadze va boshqalar.