3-mavzu: talab, taklif va bozor munosabati reja

Talab egri chizig'i Tovarning narx va talab etilgan miqdori oddiy chizmada belgilanishi mumkin bo'lib, unda talab etilgan miqdomi gorizontal o'qda va narxni vertikal o'qda tasvirlashimiz mumkin. Chizmada beshta narx-miqdor ko'rkatkichlari aks etgan va V egri chiziq bilan aks etgan chizmani ko'rishimiz mumkin. Bunday egri chiziq talabning egri chizig'i deyiladi. Tobora pasayib boruvchi egri chiziq talabning egri chizig'ini aks ettiradi va odamlarni narxni past bo'lganda tovar, xizmat yoki resurslarni ko'proq sotib olishini ko'rsatadi. Miqdor va narx orasidagi munosabat qarama-qarshi holatdadir. Avval aytib o'tilgan chizma huddi shunday ko'rsatkichni ifodalab, narx va miqdor orasidagi bir hildagi aloqadorlikni namoyon etadi. Ammo chizma chizma yoki yozma bayon etilgan shakldan ko'ra munosabatlami soddaroq va aniqroq aks ettiradi. Har bir narxga to'g'ri keladigan umumiy miqdomi aniqlash mumkin bo ladi. Chizma
quyidagi grafik xulosani beradi: har bir narxga alohida iste'molchilani miqdorini qo'shib chiqib, o'sha narxda sotiblish mumkin bo'lgan tovarni umumiy miqdorini aniqlab olish mumkin bo'ladi.

Bozor talabi Shu paytga qadar, biz bitta haridorga e'tibor qaratdik. Lekin raqobat bozorda birdan ortiq hardorlar bo'lishini talab etadi. Turli ehtimoliy narxlar sharoitida jalb etiladigan haridorlar borasida miqdorlami qo'shish orqali alohida olingan haridor talabidan bozor talabiga o'tamiz. Agar bozorda uchtagina sotib oluvchilar bo’lsa ко'rib chiqamiz. Keyin narx va miqdorni bozor talabining egri chizig'ida bitta nuqta orqali belgilab qo'yamiz. Raqobat, albatta, uchdan ko ra ko'proq iste'molchilar bilan ish ko'radi. Bu iste'molchilarni miqdorlarini juda katta raqamlar orqali aytib o'tirmasdan, barcha haridorlar ehtimoli narxning ayni bir hil qiymatlarida harid qilish imkoniyatlariga ega bo'ladilar.
Keyin bo'lsa, bozor talabini hosil qilish uchun haridorlar sonini o'sha qiymatlarga ko'paytiramiz.

Huddi shu ifoda chizma 8.2 dagi 200 ta don sotib oluvchilarni tasvirlovchi Dl egri chizig'ida o'z ifodasini topgan bo'lib, chizma 8.1 dagi chizmada ko'rsatilgan talab bilan belgilangan. Chizma 8.1 dagi D1 talab chizig'ini tasvirlash orqali, iqtisdochilar narx sotib olingan tovarning miqdoriga ta'sir qiluvchi asosiy omi deb hisoblaydi. Ammo ular boshqa omillar ham bunga ta'sir qilishini bilishadi. D1 talab chizig'ini tasvirlansa, talab ко'rsatkichlari deb nomlangan bu omillar o'zgarmas xarakterga ega bo iishi mumkin. Ular narx va miqdor orasidagi “nazarda tutilmagan boshqa omillar’ deyiladi. Qachonki, shu ko'rsatkichlardan aqalli biri o'zgarsa, talab chizig i o'ng yoki chap tomonga siljiydi. Shu sabab bilan, talab ко'rsatkichlari ba'zan talab o'zgaruvchilari deb ham nomlanadi. Talabning asosiy ко'rsatkichlari iste'molchilarning xohishlaridir, bozordagi haridorlaming soni, iste'molchilaming daromadlari, nazarda tutilgan mahsulotlarning narxlari va haridorning istak- talablaridir.