3-mavzu: talab, taklif va bozor munosabati reja

Bozor muvozanati
Talab miqdori bilan taklif miqdori o'rtasidagi nisbat bir-biriga teng bo'lgan holat bozor muvozanati deyiladi. Bozor muvozanati vujudga kelgan holda shakllangan narx bozor narxi deyiladi³. Ba'zan uni muvozanatlashgan narx ham deb yuritiladi. Bozor muvozanati va muvozanatli narx har doim mavjud bo'lib turmaydi, ularga ta'sir qiluvchi ko'plab omillar muvozanatlikning buzilishiga sabab bo'ladi. Ammo iqtisodiyotda ushbu muvozanatga doimo intilish mavjud bo’ladi. Talab va taklif haqidagi tushunchalarimiz asosida don haridorlari va don sotuvchilami qarorlari bozor muvozanatini yengilashida qanday bog'liqlikkaega. Quiydagi chizmadagi ustun 1 va ustun 2 don ta'minoti ko'rsaktichini takrorlaydi va ustun 2 va ustun 3 bozorni donga talabini takrorlaydi. Bu raqobat bozorida sotuvchi ham haridor ham narxlarni belgilay olmaydi.



Muvozanatdagi narx va miqdor Biz munoznatdagi narx va muvozanatdagi miqdor haqida so'z yuritamiz. Munoznatdagi narx sotuvchi xohish-istagi haridomikiga mos tushgandagi narx deyiladi. Bunda talab etilgan miqdor ta'minlab berilgan miqdorga tenglashadi. Chizmadan ko'rinib turibdiki, 3 dollar narxda haridorlar sotib olmoqchi bo'lgan don bushellarining soni (7000) haridorlar sotub olmoqchi bo'lgan songa mos tushadi. 3 dollar va 7000 bushel don bo'lsa, hech qanday don ortib ham yetmay ham qolmaydi. Shunday qilib, 7000 bushel don muvozanatdagi miqdor deyiladi va bu raqobat bozoridagi muvofiqlashgan narxdagi talab etilgan va taklif etilgan miqdor deyiladi. Grafik holatda, muvoliqlashtiri 1 gan narx chizmada ko'rsatilgan taklif yoyi va talab yoyi kesishgan nuqtada bo'ladi (Gorizontal o'q endi ham taklif etilgan ham talab etilgan miqdoriarni o'lchashda yordam beradi).
Muvofiqlashgan narxni yanada yaxshiroq, tushunish uchnun, keling, narxning boshqa turlarini ham ko'rib chiqaylik. Yuqoridagi muvofiqalshtiril gan narxlarning har qaysisida, taklif etilgan miqdor talab qilinganidan oshib ketadi. Masalan, 4 dollar narxda, sotuvchilar 10000 bushel donni taklif etadi, ammo haridorlar faqat 4000 bushel stib oladilar. 4 dollarlik narx sotuvchilarni ko'proq sot ishga undaydi, ammo ko'p haridorlarni bu narx uzoqlashtirib yuboradi. Natijada 6000 bushel don ortib qoladi. Agar don sotuvchilar barchasini yetishtirish chiqarganda edi, ularni o'zlarida sotilmay qolgan 6000 bushel don ortib qolgan bo'lar edi. Tovarm ortib qolishi narxlarni pasaytirib yuboradi. Hatto agar 4 dollarlik narx vaqtincha mavjud bo'lib tursada, u saqlanib qolmas edi. Ortiqcha saqlanib qolgan tovarlar sotuvchilarga ulami tezroq sotib, ulardan tez qutul ishgayordam beradi. Agar narxlar tushib ketganda, don ishlab chiqarishga rag'bat pasayadi va haridoming esa, aksincha, sotib olish istaklari oshadi. Chizmada tasvirlanganidek, bozor o'z muvozanatini 3 dollarda amalga oshiradi. 3 dollardan past narx tanqislikni keltirib chiqaradi; talab etilgan miqdor taklif etilganidan oshib ketardi. Misol uchun, 2 dollarlik narxni olaylik. Chizmadagi ustun 4 dan ko'rinib turibdiki, o'sha narx hisobiga talab etilgan narx taklif etilganidan oshib ketadi. Natijada esa 7000 bushel don ortib qoladi. 2 dollarlik narx sotuvchilarni resurslarini don ishlab chiqarishga yo'naltirishda qaytaradi va haridorlami mavjud miqdordan ko'ra ko'proq sotib olishga undaydi. 2 dollarlik narx bunday muvozanat narx bo'la olmaydi. Ko'pgina donni shu tarzda sotib olishni xohlagan iste'molchilar uni qo'lga kirita olmaydi. Ular 2 dollarlik narxda don sotib olish uchun o'z xohishlarini bildiradi xolos. Bu sotib oluvchilar orasidagi raqobat narxni ko'tarilishiga imkoniyat yaratadi, oxir-oqibat 3 dollarlik muvozanat narxga borib yetadi. Agar talab va taklif o'zgarishiariga bardosh bersa, shu 3 dollarlik narx davom etib qolaveradi.