3. tashkilot uchun firibchilik oqibatlari

ISHLAB CHIQISH
Enron bu sohada klassik va tez-tez tilga olinadigan holatdir. Enron 2001 yilda bankrot bo'lgan Amerikaning yirik energetika kompaniyasi edi. Enron ijodiy hisobning ekstremal holati sifatida qaraladi. Tashkilot foydani ko'paytirish va qarzlarni yashirish uchun turli usullardan foydalangan, natijada moliyaviy hisobotlar butunlay noto'g'ri bo'lgan. Keyinchalik Enronning hisobchilari Artur Andersen Enron bilan bog'liq hujjatlarni yo'q qilish orqali adolatga to'sqinlik qilganlikda aybdor deb topildi.


ISHLAB CHIQISH
Enron bilan bir vaqtda sodir bo'lgan yana bir muhim voqea WorldCom edi. 2002 yilda Amerikaning WorldCom aloqa kompaniyasi o'zining kamayib borayotgan foydasini yashirish uchun soxta buxgalteriya amaliyotidan foydalangani ma'lum bo'ldi. Kompaniya bankrotlikdan himoyalanish uchun ariza berganida 20 000 ishchi kuchini yo'qotadi va aksiyadorlar taxminan 180 milliard dollar yo'qotdilar. Bu ko'p milliard dollarlik buxgalteriya firibgarligi 2002 yilda Sarbanes-Oxley qonunining kiritilishiga olib kelgan.


4. FIRIBGARLIKNI ANIQLASH VA OLDINI OLISH TIZIMLARI
4.1 Oldini olishning ustuvorligi

Firibgarlikning oldini olish uchun menejerlar firibgarlik xavfi va belgilaridan xabardor bo'lishlari kerak.

Firibgarlikning oldini olish korporativ strategiyaning ajralmas qismi bo'lishi kerak. Firibgarlik tavakkalchiligini boshqarish umumiy biznes risklarini boshqarishning asosiy qismidir va agar kompaniyaning risklarni boshqarish tartib-qoidalari samarasiz bo'lsa, firibgarlik riskini boshqarish ham muvaffaqiyatsiz bo'lishi mumkin.

Biroq, so'nggi paytlarda sodir bo'lgan o'zgarishlar, masalan, xodimlarni qisqartirish, firibgarlikning oldini olish uchun mo'ljallangan, vazifalarni belgilash kabi muayyan nazoratni amalga oshirish mumkin emasligini anglatadi. Shu sababli, nazorat tizimining firibgarlikni aniqlashi va tekshirishi ham bir xil darajada muhimdir.

4.2 Firibgarlik sabablari
Rahbariyat firibgarlik qanday va nima uchun sodir bo'lishi mumkinligini tushunishi kerak. Bunga quyidagi missolarni keltirish mumkin:
(a) Firibgarlik xavfi sanoatga xos omillar tufayli ortishi mumkin. Raqobat kuchayganligi sababli past daromadlar natijalarni manipulyatsiya qilish vasvasasiga tushishi mumkin.
(b) Biznesga xos omillar ham firibgarlik xavfini oshirishi mumkin.
(i) Kadrlar bilan bog’liq omillar dominant menejerlarning keng vakolatlari kabi
(ii) tashkiliy omillar, masalan, noaniq javobgarlik tuzilmasi yoki masofaviy ob'ektlar ustidan nazoratning yo'qligi
(iii) strategik omillar, masalan, biznes strategiyasining yo'qligi yoki samaradorlik uchun mukofotlarga katta e'tibor
(c) Vaziyatning o'zgarishi ham firibgarlik xavfini oshirishi mumkin. Ko'pincha nazorat qilish tizimi natijasi tufayli bo’lishi mumkin
biznesdagi o'zgarishlar, ayniqsa texnologiya yoki kompaniya ichki muhitidagi o'zgarishlar natijasida noadekvat bo'lib qoladi.
(d) Naqd pul muomalalrini amalga oshiruvchi ayrim sohalarda odatda yuqori xavf hisoblanadi.