4- ma’ruza. Mavzu: Mashinalar loyihalashning asosiy tamoyillari

Mashinaning rentabelligi – uning foydali qaytimi – O _T ma’lum davr ichidagi sarf R summasiga nisbati bo‘yicha aniqlanadi.
q= (3)
Umumiy holda sarflar summasi quyidagilardan tashkil topadi: E_n - energiya sarfi, M_t - material va zagatovkalar, I_n - asbob uskunalar, T_r - operatorlarga xaq to‘lash, O_b - texnik xizmat ko‘rsatish, R_m - remont, N_k - sexlar, nakladnoylari va zavod sarflari, A_m - amortizatsion sarflar:
R= En+In+Mt+Tr+Ob+Rm+Nk+Am (4)
q - kattaligi 1 dan katta bo‘lishi kerak, aks holda mashina zararga ishlaydi va bunday mashinaning mavjudligi o‘z mantig‘ini yo‘qotadi.
Iqtisodiy samara. Mashina ishlashdan keladigan yillik samara (yillik foyda)
, (5)
bu yerda, Ot - yillik qaytim, sum/yil; R-ekspluatatsion sarflar summasi, sum/yil
Qoplash muddati- N_ok xuddi xizmat davomiyligiga o‘xshab aniqlanadi bunday iqtisodiy samara mashina narxiga teng bo‘ladi.
S=N_ok  _foyd.(Ot-R)A_m (6)
Bu yerda R- yillik ekspluatatsiya sarflari,
Yillik ekspluatatsion sarflar quyidagiga teng:
R=En+Mt+In+Tr+Ob+Nk
Qoplash muddati uchun amortizatsiya sarflari quyidagi ifoda orqali topiladi:

(7)

bu yerda N - mashina xizmat muddati, (6) ifodadagi A_m ni qiymatini qo‘ygandan so‘ng ushbu ifoda quyidagiga teng bo‘ladi.

(8)
Ekspluatatsion harajatlar koeffitsenti. Ekspluatatsion harajatlar koeffitsenti K, deb mashinaning butun ishlash davri mobaynida harajatlar summasining mashina tannarxi nisbatiga aytamiz:
(9)
U holda (5) tenglamani quyidagi ko‘rinishda yozish mumkin:
(10)
Mashina tannarxi koeffitsienti (mashina tannarxining harajatlar summasiga nisbatan foiz nisbati)
(11)
(9) ifodadan ko‘rinib turganidek, ekspluatatsion harajatlar koeffitsenti mashinaning uzoqqa chidamliligining ortishi bilan birga o‘sib boradi va D ning katta qiymatlarida 50-100 ga yetishi mumkin. Demak, harajatlarning umumiy summasida mashina tannarxining ulushi pasayib boradi.