4. 2-маъруза. Тизимларни яратиш жараёни режа

2. Тизим талабларини аниқлаш
Тизим талабларини аниқлаш босқичида бир бутун сифатида кўриб чиқиладиган тизимга қўйиладиган талаблар шакллантирилади ва расмийлаштирилади. Дастур талабларини таҳлил қилишда бўлгани каби, бу ерда ҳам тизим мижозлари ва унинг охирги фойдаланувчилари билан маслаҳатлашиш зарур. Талабларни аниқлаш босқичида одатда учта турга бўлган талаблар шаклланади.

1. 
   Умумий функционал талаблар. Тизим томонидан бажариладиган асосий функциялар тизим вакилликнинг енг юқори (мавҳум) даражасида аниқланади. Тўлиқ функционал талаблар қуйи тизим даражасида амалга оширилмоқда. Масалан, бошқарув тизимини ишлаб чиқишда тизим томонидан бошқариладиган ҳаво бўшлиғида бажарилган парвозлар маълумотлар базасини талаб қилиш мажбурийдир. Бироқ, бошқа қуйи тизимларга талаблар ишлаб чиқилмагунча, ушбу маълумотлар базасининг тузилиши аниқланмайди.
   
2. 
   Тизим хусусиятлари. Булар юқорида муҳокама қилинган тизимнинг яхлит хусусиятлари. Улар ишлаш, иш вақти, хавфсизлик ва бошқалар каби хусусиятларни ўз ичига олиши мумкин. Ушбу функционал бўлмаган хусусиятлар қуйи тизимлар учун белгиланган барча талабларга таъсир қилади.
   
3. 
   Тизимда йўқ бўлиши керак бўлган хусусиятлар. Баъзан тизим нима қилиши керак бўлганидан кўра нима қилмаслиги кераклигини кўрсатиш жуда муҳимдир. Масалан, ЕМСда тизим операторлардан уларнинг еътиборини чалғитмасдан, жуда зарур маълумотларни тақдим етишини талаб қилиш керак.
   

Талабларни аниқлаш босқичининг муҳим қисми бу тизим еришишга интилиши керак бўлган кўплаб мақсадларнинг тавсифи. Улар тизимнинг функционал хусусиятлари нуқтаи назаридан ифода етилиши шарт эмас, лекин улар унинг муҳитида ўзини қандай тутишини кўрсатиши керак.

Турли мақсадларнинг тавсифини тасвирлаш учун биз офис биносига ўрнатиш учун мўлжалланган бирлаштирилган ёнғин хавфсизлиги ва тўлиқ ўтказмайдиган тизимни кўриб чиқамиз. Тизимнинг функционал имкониятларига асосланган мақсадларни қуйидагича шакллантириш мумкин.
Тизим бино ичида ёки унинг ёнида содир бўлган ёнғинлар ва ушбу бинога рухсациз кириш тўғрисида огоҳлантиришларни таъминлаши керак.
Ушбу мақсад тизимнинг мақсадини аниқ тавсифлайди, унда баъзи кирувчи ҳодисалар ҳақида огоҳлантириш керак. Ушбу таҳрир аллақачон мавжуд бўлган ва алмаштирилиши керак бўлган хавфсизлик тизимига мос келади. Бунга жавобан, кенгроқ мақсадни шакллантириш мумкин.
Тизим ёнғинлар ва ноқонуний ҳужумлар туфайли бинонинг нормал ишлаши ва ишлашида жиддий қоидабузарликлар бўлмаслигини кафолатлаши керак.

Мақсаднинг биринчи баёни тизимни лойиҳалаштириш қобилиятини чеклайди. Шунга кўра, ички сигнализациясиз ҳам мураккаб ҳимоя воситаларидан рухсациз киришдан фойдаланиш мумкин, ва сув пуркагичли автоматик ёнғинни ўчириш тизимидан ёнғиндан ҳимоя қилиш мумкин. Аммо бундай воситалар електр тизимига зарар етказиши ва бинода ишлайдиганлар учун жиддий ноқулайликлар келтириб чиқариши мумкин.

Баъзан тизим талабларини аниқлашда асосий қийинчилик, бу тизим ёвуз муаммони ҳал қилишга ёрдам бериш учун қурилганлигидир. “Зарарли” муаммо - бу шу қадар мураккаблик муаммоси ва шу қадар кўп ўзаро боғлиқ бўлган кириш таъсирига эгаки, уни аниқ тасвирлаб бўлмайди. Бундай муаммонинг асл моҳияти фақат уни ҳал қилиш жараёнида намоён бўлиши мумкин. Зилзилаларни башорат қилиш муаммосини "зарарли" муаммонинг екстремал намунаси сифатида келтириш мумкин.
Ҳозирги вақтда зилзила эпицентрини ёки унинг вақтини, кучини ёки атроф-муҳитга таъсирини олдиндан аниқлашнинг аниқ усуллари йўқ. Шунинг учун, катта зилзила содир бўлган тақдирда барча ҳаракатларни олдиндан режалаштириш мумкин эмас - бу фақат рўй берганда амалга оширилиши мумкин.