4-ma’ruza 9-bob. Mahsulot ishlab chiqarish va davr xarajatlari tahlili
Foyda va zararlar (mln so„m)
Download 192.01 Kb.
|
4-mavzu(Ma\'ruza)
- Bu sahifa navigatsiya:
- O’zbekiston temir yo’llari” AJ ning buxgalteriya balansi (2016-2017 yy.)
- Ko’rsatkichlar nomi 2017 yil 2016 yil
- O’zbekiston temir yo’llari” AJ ning moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisoboti (2016-2017 yy.)
- Mahsulot (ish va xizmat)larni sotishning yalpi foydasi 1 989 514 178
- Asosiy faoliyatning foydasi 1 415 400 093 454 607 646
- Daromad (foyda) solig„ini to„lagunga qadar foyda 1 088 734 205 564 672 426
- Hisobot davrining sof foydasi 974 038 284 507 693 607
- 11.4. Xo’jalik yurituvchi subyektning asosiy va asosiy bo’lmagan faoliyatidan olingan daromadlari tahlili
- Asosiy faoliya natijasi va uning tahlili
- Hisobot yili F arqi (+,- ) O’sishi, %
- Marjinal daromad ko’rsatkichlari
Korxonada daromad solig‘ini to‘lagunga qadar bo‘lgan foyda summasi o‘tgan yilga nisbatan 93 foizga yoki 524 061 779 ming so‘mga ortgan. Sof foyda summasi mos ravishda o‘tgan yilga nisbatan 92.1 foizga qiymatda 466 344 677 ming so‘mga o‘sgan. Rentabellikning tanlangan va tahlil qilingan turlari bo‘yicha holatni ham ijobiy baholash mumkin. Jumladan sotuv rentabelligi o‘tgan yilga nisbatan 12 foizga, xarajatlar rentabelligi o‘tgan yilga nisbatan 26.5 foizga, kapital rentabelligi 3.1 foizga, aktivlar rentabelligi 0.2 foizga ortgan. 11.6-jadval “O’zbekiston temir yo’llari” AJ ning buxgalteriya balansi (2016-2017 yy.)
11.7-jadval “O’zbekiston temir yo’llari” AJ ning moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisoboti (2016-2017 yy.)
11.4. Xo’jalik yurituvchi subyektning asosiy va asosiy bo’lmagan faoliyatidan olingan daromadlari tahlili Xo‘jalik yurituvchi subyektning asosiy faoliyati turi keng qo‘llaniladigan va ahamiyatli ko‘rsatkichlardan biri hisoblanadi. Korxonalarga soliq solish tartiblari, ularning stavkalari, qator imtiyozlar va periferensiyalar ushbu faoliyat turidan kelib chiqqan holda belgilanadi. Amaldagi me‘yoriy huquqiy hujjatlar talabiga muvofiq asosiy faoliyat turini belgilash tartiblariga quyidagicha amal qilinadi: Agar asosiy faoliyat turini belgilashda olingan tushumning yoki qo‘shilgan qiymat solig‘i summasining salmog‘iga bosh omil sifatida qaraladi. Eng yuqori tushum olib kelgan, yoki eng yuqori qo‘shilgan qiymat solig‘ini aniqlangan faoliyat turi deb belgilanadi. Statistika organlari korxonalarning asosiy faoliyat turini belgilashda ular tomonidan topshiriladigan statistik hisobot manbalariga tayanadilar. Bunda ham asosiy faoliyat turi statistika organi tomonidan korxona ishtirokisiz, mustaqil, sotishdan olingan sof tushum hajmiga qarab belgilanadi. Ba‘zi hollarda bir yilda bir marta, boshqalarida esa uni har chorakda belgilash talab etiladi. O‘zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksida asosiy va birgalikdagi faoliyat turlariga quyidagicha ta‘rif beriladi: Asosiy faoliyat turi — yuridik shaxsning hisobot davri yakunlari bo‘yicha umumiy realizatsiya qilish hajmidagi sof tushum ulushi ustunlik qiladigan faoliyatdir. Birgalikda ishlab chiqarilgan mahsulot — birgalikdagi faoliyat natijasi bo‘lgan tovar (ish va xizmat)lardir.41 Asosiy faoliyatdan olingan daromadlar tahlilida joriy davrda mahsulot (ish va xizmat)larni sotishdan sof tushumning hajmi, sotilgan mahsulot (ish va xizmat)larni ishlab chiqarish tannarxi, davr xarajatlari, operatsion daromadlar va xarajatlarning tahlili amaldagi “Mahsulot (ish va xizmat)larni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to‘g‘risida”gi nizom talablari bo‘yicha amalga oshiriladi. Shu sababli yuqoridagi tarkibdan bir muncha farq qiladi. Asosiy faoliyatning moliyaviy natijasini aniqlashda asosiy va asosiy bo‘lmagan faoliyat turlarini tarkiblash bir mazmunda qaralmaydi. Asosiy faoliyat sifatida mahsulot (ish va xizmat)larni sotishdan eng yuqori tushumga ega qator tarkiblansa, qolgan barcha sotishlar asosiy bo‘lmagan faoliyat sifatida tarkiblanadi. Lekin ularning barchasi moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobotda asosiy faoliyat natijasi (hisobotning 100-satri) sifatida qayd etiladi. Asosiy faoliyatning moliyaviy natijasi mahsulot (tovar, ish va xizmat)larni sotishning yalpi foydasi (zarari) (moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobotning 030- satr), davr xarajatlari (040-satr), asosiy faoliyatning boshqa daromadlari (090- satr)dan iborat bo‘ladi. Demak, xulosa qilishimiz mumkinki, asosiy faoliyat korxona faoliyatining (ishlab chiqarish, savdo, umumiy ovqatlanish, ijara va h.k.) xususiyatlaridan kelib chiqqan holda faoliyatlar, soliqqa tortish, imtiyoz va periferensiyalardan kelib chiqib belgilanishi mumkin. Tushumni tan olishda realizatsiya qilishning mazmunini ham aniq tushunib olish lozim. Realizatsiya qilish deganda — sotish, ayirboshlash, beg‘araz berish maqsadida tovarlarni jo‘natish (topshirish), ishlarni bajarish va xizmatlar ko‘rsatish, shuningdek, garovga qo‘yilgan tovarlarga bo‘lgan mulk huquqini garovga qo‘yuvchi tomonidan garovga oluvchiga topshirish nazarda tutiladi. Hisobvaraq-fakturalar, ishlar bajarilganligi yoki xizmatlar ko‘rsatilganligi to‘g‘risidagi dalolatnomalar, tovarlar jo‘natilganligini (topshirilganligini), ishlar bajarilganligini, xizmatlar ko‘rsatilganligini tasdiqlovchi kvitansiyalar, cheklar va boshqa hujjatlar realizatsiya qilganlikni tasdiqlovchi hujjatlar hisoblanadi12. 11.8-jadval
Korxonada mahsulot (ish va xizmat)larni sotishdan sof tushum summasi o‘tgan yilga nisbatan 1 818 575 790 ming so‘mga, foizda 54 %ga ortgan. Sotilgan mahsulot (ish va xizmat)larni ishlab chiqarish tannarxi o‘tgan yilga nisbatan 716 665 124 ming so‘mga foizda 28.9 %ga ortgan. Mahsulot (ish va xizmat)larni sotishdan yalpi foyda summasi o‘tgan yilga nisbatan 1 131 910 666 ming so‘mga foizda 2.2 baravarga ortgan. Davr xarajatlari, operatsion xarajatlarning ham o‘sishi kuzatilgan. Asosiy faoliyatning boshqa daromadlari kuzatilmagan. Asosiy faoliyatning natijasi o‘tgan yilga nisbatan 960 792 447 ming so‘mga yoki 3.12 baravarga ortganligini ijobiy baholash mumkin. Marjinal foyda tahlili Biznesni boshqaruv qarorlarini asoslashda marjinal tahlil muhim rol o‘ynaydi. Marjinal foyda tahlilida o‘zaro aloqadorlikka ega bo‘lgan iqtisodiy ko‘rsatkichlarning uchta guruhini tarkiblash mumkin. Bu ko‘rsatkichlar ishlab chiqarish (sotish) hajmi, xarajatlar (o‘zgaruvchan va o‘zgarmas) va foyda ko‘rsatkichlaridir. Mazkur usul ko‘pincha zararsizlik tahlili deb yuritiladi. Ushbu usul amerika olimlari tomonidan 1930-yillarda ishlab chiqilgan. Uning g‘oyaviy muallifi asli kasbi injener bo‘lgan Uolter Rautenshtrax hisoblanadi. Uslubiyot negizida, mahsulot ishlab chiqarish hajmiga muvofiqlikda o‘zgarib turuvchi va o‘zgarmas xarajatlarning tarkiblanishi turadi13. Korxonaning marjinal daromadi - sotishdan tushumdan o‘zgaruvchan xarajatlarni chegirish asosida aniqlanadi. Mahsulot birligidan marjinal daromad ushbu mahsulotning bahosi bilan unga ketgan o‘zgaruvchan xarajatlarning farqiga teng. Baho tarkibida esa faqat o‘zgaruvchan xarajatlar emas, balki doimiy xarajatlar va foyda summasi ham aks etadi. Marjinal tahlilning asosiy jihatlari quyidagilar bilan xarakterlanadi: zararsiz ishlash hajmini aniqlash; korxonaning xavfsiz (zararsiz) ishlash doirasini belgilash; foydaning ko‘zlangan hajmida mahsulot ishlab chiqarish hajmini belgilab olish; marjinal daromadlikka erishishda doimiy xarajatlarning kritik darajasini aniqlash; belgilangan topshiriqlarni uddalashda doimiy va o‘zgaruvchan xarajatlar ta‘sirida mahsulot bahosining kritik darajasini belgilab olish. Marjinal daromadning odatda uchta tur ko‘rsatkichi hisob-kitob qilinadi14: Mutlaq marjinal daromad; Nisbiy marjinal daromad; Operatsion richag. 11.9-jadval Marjinal daromad ko’rsatkichlari
Download 192.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||