4-maʼruza: fitonematodalar morfologiyasi reja

Tananing bo’limlari
Nematodlarning tanasida bo’limlarga keskin bo’linish yo’q. SHunga qaramay, mutaxassislar uchun bosh, tana va dumni ajratish odatiy holdir.
Bosh (trofika-sensor) tananing oldingi uchining tuzilgan halqasidir. Og’iz joylashgan birinchi labial yoki labial halqaga Heterodera va Meloidogune avlodlarining ildiz nematodalaridagi kabi bosh qopqog’ deyiladi. Uning orqasida joylashgan halqalar laboratoriyadan keyingi deyiladi; ular nematodlarning har xil turlarida miqdor va shaklda farq qiladi va shuning uchun turlarni aniqlashda diagnostik xususiyatlardan biri bo’lib xizmat qiladi.
Tana (trofika-genetal) nematod uzunligining eng katta qismini tashkil qiladi. Boshning pastki qismidan urg’ochi va lichinkalardagi anusgacha yoki erkaklarda kloakagacha bo’ladi. U uzunligi va shakli bo’yicha katta farq qilishi mumkin.
Dum kaudal anus yoki anal teshigi orqasida yotgan tananing so’nggi qismi dum deb ataladi. Dum shaklllari bir-biridan juda katta farq qiladi va individual nasllarning vakillari uchun xosdir.
Tana devori. Nematodalarning tana devori teri-muskul-asab qatlami bilan qoplangan, bunda “epidermisni u ajratib turadigan kutikula, pastki qismida yotgan bo’ylama muskullari va epidermis ichiga o’rnatilgan nerv tizimi bilan ajratish mumkin. Boshqa chuvalchanglarda bu qavat odatda teri-muskul qopi deb ataladi (Filipьev, 1934).
Kutikula. Bu tanani qoplab turadigan tashqi hujayrali qatlamdir. Kutikula silliq yoki halqali bo’lishi mumkin. Maxsus tashqi bezaklarsiz yoki tashqi ko’rinishlarsiz va yuzasida ko’proq yoki kamroq uzunasiga joylashgan tuzilmalardan iborat. Bunday tuzilmalardan biri yonbosh lateral holatda joylashgan qismidir.
Anal maydonlarining funktsiyalari tana orqa tomoniga egilganda, kutikulalar ko’ndalang halqalarining erkin harakatlanishini ta’minlaydi. Anal tekisliklari nematodalarni harakatlantirishda yon tomonlar ham stabilizator vazifasini bajaradi.
Yon tomonlarining tuzilishi nematodalarning taksonomiyasida katta ahamiyatga ega emas. Tilenxidlar guruhida yon tomonlar 2-4 yoki kutikulaning qismlarini inkubatsiya qilish natijasida hosil bo’lgan ko’p sonli parallel chiziqlar bilan ifodalanadi.