4-Ma’ruza Mavzu: Matnli masalalarni yechishda kasbga yo’naltirish. Harakat, o’xshash almashtirish, gomotetiyaga doir masalarni yechishda kasbga yo’naltirish

5-masala.Kotlovanqazishuchunikkita ekskavatorishga solindi. I ekskavatorsoatiga II ekskavatorga qaraganda 40 kubm ortiqtuproq oladi. I ekskavator 16 soat, II ekskavator 24 soatishladi. Shuvaqtichida ikkala ekskavatorda 8640 kub. mtuproqqazib olindi. Harqaysi ekskavatorsoatiga necha kubmetrtuproq olgan?
Yechish.
1. Belgilashlar. AgarI ekskavatorsoatda x kubmetrtuproqqaziydidesak, uholda II ekskavator(x–40) kubmetrtuproqqaziydi. I ekskavatorning 16 soatdagiqazigantuprog’i16x, II ekskavatorning 24 soatda qazigantuprog’i 24(x–40) bo’ladi.
2. Taqqoslanadiganmiqdorlar. 16xva 24 (x–40)
3. Tenglama tuzish. 16x+24 (x–40)=8640.
4. Tenglamaniyechish. 16x+24x–960=8640. 40x=9600, x=240kubmetr - I ekskavatorchiningIsoatda qazigantuprog’i. x–40=240–40=200 kubmetr, II ekskavatorning 1 soatqazigantuprog’i.
5. Tekshirish. 16240+24200=8640, 8640=8640.
6-masala.Ikkitraktorbirgalikda ishlabbirmaydonni 6 soatda haydabbo’ladi. AgarItraktorchiningyolg’izo’ziishlasa, bumaydonniIItraktorchiga nisbatan 5 soattezhaydabbo’ladi. Bumaydonniharqaysitraktorchiningyolg’izo’zinecha soatda haydabbo’ladi?
Yechish.
1. Belgilashlar. AgarI-traktorningernihaydashuchunsarflaganvaqtinixsoatdesak, uholda II-traktorningernihaydashuchunsarflaganvaqti(x + 5) soatbo’ladi.
- I - traktorning 1 soatdagi ishi.
- II - traktorning 1 soatdagi ishi.
2. Taqqoslanadigan miqdorlar. va
3. Tenglama tuzish. + =
4. Tenglamaniyechish.

x1=10, x2=–3 chetildiz

x=10 soat - birinchitraktorningernihaydayoladiganvaqti.
x=15soat - ikkinchitraktorningernihaydayoladiganvaqti.
5. Tekshirish.