4-маруза. Товар пул муносабатлари

3.Sodir bo‘lish xarakteriga ko‘ra:

• tartibsiz (stixiyali) raqobat;
• tartibga solinadigan raqobat.

4.Amalga oshirish usuliga ko‘ra:

• narx vositasida raqobat;
• narxdan boshqa vositalar orqali olib boriladigan raqobat.

5.Amalga oshirish yo‘liga ko‘ra:

• halol raqobat;
• g‘irrom raqobat.

Milliy xo‘jalik doirasidagi raqobat – natijasida o‘rtacha narxlar va bozor sub'ektlarining yalpi milliy (ichki) mahsulotdagi ulushi aniqlanadi.
Jahon xo‘jaligidagi raqobat – turli davlatlar milliy ishlab chiqaruvchilarning jahon bozoridagi mavqeini mustahkamlash uchun boradi va uning natijasida alohida tovarlarning jahon narxlari shakllanadi
Tartibsiz (stixiyali) raqobat – bozor kuchlarining ta'sirida tabiiy ravishda ro‘y beradi.
Tartibga solinadigan raqobat – madaniylashgan tarzda va ma'lum me'yorlar doirasida sodir bo‘ladi.
Narxning raqobat vositasi sifatida qo‘llanilish darajasiga qarab narx yordamidagi va narxsiz raqobat ajratiladi.

Monopoliyalarning vujudga kelish sabablari:

3. Monopoliya va uning turlari
Monopoliya – iqtisodiy faoliyatining biror sohasida (ishlab chiqarish, xizmat ko‘rsatish, tijorat va h.k.) korxona yoki davlatning tanho hukmronligini ifodalaydi.

• Monopoliyalarning vujudga kelish sabablari:
• Kapitalning to‘planuvi va markazlashishi;
• Fan-texnika taraqqiyoti;
• Davlatning ayrim faoliyat sohalarini qo‘llab-quvvatlashi;
• Ishlab chiqarishdagi obektiv texnologik zaruriyat;
• O‘zaro kelishish

Monopoliyaning turlari:
Tabiiy monopoliyalar - iqtisodiy faoliyatning texnikaviy va texnologik xususiyatlari taqozo qilib, ular raqobatni qullash mumkin bulmagan yoki qiyin bo‘lgan sohalarni o‘z ichiga oladi.
1.Suv, energiya, gaz ta'minoti korxonalari
2.Temir yul transporti.
3.Harbiy - mudofaa majmuasi korxonalari