4 mavzu: ekologik tizimlar, inson ekologiasi reja : Ekologik tizimlar, inson ekologiasi

3. Tabiiy ekotizimning klassifikasiyasi.
Ekotizimlar Yerning geografik landshaftini tashkil qiluvchi bo‘lgani uchun tabiiy geografik landshaftning ajralmas qismi bo‘lib hisoblanadi. Biosenozlar Yerning ustki qismida biosferaning asosiy qismini tashkil qiluvchi biogeosferani hosil qiladi.
Landshaft-tabiiy geografik majmua bo‘lib, o‘z ichiga litosferaning yuqori gorizontlari, relyef, iqlim, suv, tuproqlarning o‘zaro aloqasini taьminlaydi, rivojlanishda yagona tizim uchun bir xil sharoit yaratib beradi. Kelib chiqishiga qarab, landshaftni ikkiga bo‘linadi: tabiiy va antropogen.
Tabiiy landshaftlar inson ishtirokisiz tabiiy omillar taьsirida shakllanadi. Tabiiy landshaftlar o‘z navbatida 3 ga bo‘linadi:
1. Geokimyoviy, yerning ustki qismidagi kimyoviy elementlar soni va tarkibi birikmalari.
2. Elementar-maьlum uchastkada aniq bir jinslar maьlum bir relyefda joylashishi, yer osti suvlari, o‘simliklar qoplami va bir xil tuproq sikllarida bo‘lishiga aytiladi.
3. Qo‘riqlanadigan maьlum bir xududlarda mutlaqo insonlar tomonidan u yoki bu ishlar olib borilishi mutlaqo taqiqlanadi.
Hozirgi paytda antropogen landshaftlar tabiiy landshaftlarga qaraganda ustunlik qilmoqda. Inson taьsirida xo‘jalik ish yuritish natijasida tabiiy landshaft mutloq o‘zgarib ketadi. Antropogen landshaftlar o‘z navbatida:
-agromadaniy-(qishloq xo‘jaligi) bunda qishloq o‘simliklarini ekish va bog‘lar tashkil qilish natijasida yuzaga keladi.
-texnogen-insonning texnogen faoliyati natijasida hosil bo‘lgan struktura bo‘lib baquvvat texnik vositalardan foydalanish natijasida tuproq strukturasi buzilishi, unumdorligi pasayishi, atmosferaga zararli gazlarning tashlanishi va boshqalar.
-industrial-yirik sanoat majmualari natijasida muhitning o‘zgarishi.
-shaxar-(urbanizasiya) ga xos qurilgan uy-joylar, ko‘chalar, istirohat bog‘lari va turli komunikasiyalar.


Nazorat savollari.
1.Biosenoz deb nimaga aytiladi?
2. Mikro biosenoz tushunchasiga taьrif bering?
3. Produsentlar tushunchasiga taьrif bering?
4. Konsumentlar tushunchasiga taьrif bering ular qanday farqlanadi?
5.Fosfor aylanishi nima?
6.Tabiiy landshaftlar nima?
7. Agrosenozda qaysi o‘simliklar o‘sadi?

1^ Экология. Ю.Одум. «Мир». Москва.1986 г. 24,25,27,28,29,41,42б.

2^Умумий экология. А.Эргашев. “Ўзбекистон” . Т., 2003. 435-436 б.

3^Умумий экология. А.Эргашев. “Ўзбекистон”. Т., 2003. 433-434 б.