4-мавзу: мактабгача ёш даврида психик ривожланиш хусусиятлари

Бу ёшдаги болалар ўз вақтининг кўп қисмини ўйин билан ўтказади, айниқса 3 Ёшдан 6-7 ёшгача ўйинлар аҳамиятли тараққиёт йўлини босиб ўтади: предметли-бошқарув ва рамзий ўйинлардан тортиб то қоидали сюжетли-ролли ўйинларгача. Бу Ёш даврида барча ўйин турларини кўриш мумкин.

• Бу ёшдаги болалар ўз вақтининг кўп қисмини ўйин билан ўтказади, айниқса 3 Ёшдан 6-7 ёшгача ўйинлар аҳамиятли тараққиёт йўлини босиб ўтади: предметли-бошқарув ва рамзий ўйинлардан тортиб то қоидали сюжетли-ролли ўйинларгача. Бу Ёш даврида барча ўйин турларини кўриш мумкин.
• Бу ёш даври давомида болаларнинг қуйидаги асосий фаолият турлари изчилликда такомиллашиб боради: предметлар билан бошқариш ўйини, қонструктив типдаги индивидуал предметли ўйин, жамоавий сюжетли-ролли ўйинлар, индивидуал ва гуруҳий ижод, ўйин-мусобақа, ўйин-мулоқот, уй меҳнати. Кичик мактабгача ёшдаги болалар асосан предметлар, турли хил ўйинчоқлар билан ёлғиз ўзлари ўйнайдилар. Ўзларининг предметли ва конструкторли ўйинларида идрок, хотира, тасаввур, тафаккур жараёнларини, Сҳунингдек ўз ҳаракат қобилиятларини такомиллаштириб борадилар.

Энг асосийси бу ўйинларда катталарнинг предметли дунёга нисбатан хулқ-атвори такрорланмайди, одамлар орасидаги муносабатларга, хусусан – ролларига имитатсия (тақлид) қилинади. Болалар ушбу муносабатлар асосида қуриладиган ролларни ва қоидаларни ажратадилар, ўйинда унга амал қилинишини қаттиқ назорат қиладилар ва ўзлари ҳам уларга риоя қилишга ҳаракат қиладилар. Болаларнинг сюжетли-ролли ўйинлари турли мавзуларда бўлиб, болалар улар билан ҳаётий тажрибасига мувофиқ яхши танишдир. Болалар тарафидан ўйинда қайта ижро этиладиган роллар –оилавий (она, ота, буви, бува, ўғил, қиз ва ҳ.к) ёки тарбиявий (енага, боғчадаги тарбиячи,) ёки эртак қаҳрамонлари (бўри, айиқ, тулки, қуён, эчки,) ёки касбий (шифокор, командир, учувчи). Ролларни ижро этувчилар катталар ёки болалар ёки уларни ўрнини босувчи ўйинчоқлар, қўғирчоқлар бўлиши мумкин.

• Энг асосийси бу ўйинларда катталарнинг предметли дунёга нисбатан хулқ-атвори такрорланмайди, одамлар орасидаги муносабатларга, хусусан – ролларига имитатсия (тақлид) қилинади. Болалар ушбу муносабатлар асосида қуриладиган ролларни ва қоидаларни ажратадилар, ўйинда унга амал қилинишини қаттиқ назорат қиладилар ва ўзлари ҳам уларга риоя қилишга ҳаракат қиладилар. Болаларнинг сюжетли-ролли ўйинлари турли мавзуларда бўлиб, болалар улар билан ҳаётий тажрибасига мувофиқ яхши танишдир. Болалар тарафидан ўйинда қайта ижро этиладиган роллар –оилавий (она, ота, буви, бува, ўғил, қиз ва ҳ.к) ёки тарбиявий (енага, боғчадаги тарбиячи,) ёки эртак қаҳрамонлари (бўри, айиқ, тулки, қуён, эчки,) ёки касбий (шифокор, командир, учувчи). Ролларни ижро этувчилар катталар ёки болалар ёки уларни ўрнини босувчи ўйинчоқлар, қўғирчоқлар бўлиши мумкин.
• Бу ёшдаги болаларнинг ўйин, меҳнат ва ўқишни ўзлаштиришларини кетма-кетлиги босқичини аниқлаш мумкин, бунда мактабгача ёш даври таҳлил мақсадида шартли равишда 3 та даврга бўлинади: кичик мактабгача Ёш даври (3-4 ёш), ўрта мактабгача ёш даври (4-5 ёш) ва катта мактабгача Ёш даври (5-6 Ёш). Ушбу бўлиш ёш даврлари психологиясида болаларнинг психологияси ва хулқ-атворидаги жадал ва сифатий ўзгаришларни қайд этиш учун ўтказилади.