4-mavzu. O’rta asrlar iqtisodiy qarashlari. Merkantilizm iqtisodiy ta’limoti

MU_x/P_x=MU_y/P_y= .. MUe,

bunda MU_x - x tovarning me`yorli foydaliligi, R<sub>x</sub> - usha tovarning baxosi, MUe - pulning me`yorli foydaliligi. Bu konunni uch xil ekvivalentli shaklda ifodalash mumkin. İste`molchi uz extiyojini kondirishni maksimallashtiradi, agar u 1) xarid kilingan barcha tovarlarning me`yorli foydaliliklarini tenglashtirsa; 2) iste`mol kilinadigan xar bir juft tovarning me`yorli foydaliliklari nisbatini va baxolar nisbatini tenglashtirsa; 3) muayyan bozor narxida sotib olingan xar bir tovarni pul kiymatining me`yoriy foydaliligini tenglashtirsa.

İste`molchi muvozanatga erishdi, R<sub>x</sub> baxosi esa pasaymokda, deb faraz kilaylik. Unda MU<sub>x</sub>>P<sub>x</sub>MU<sub>e</sub> va muvozanatni kaytadan tiklash uchun, MU<sub>x</sub> mikdorini kamaytirish maksadida x tovarni kuprok sotib olish kerak buladi. Xdkikatan xam, tovarning baxosi pasaysa, iste`molchi uni sotib olishni kupaytiradi, negaki bunday tovarning baxosi pasayganda iste`molchi bir sumga xar kanday boshka tovarga karaganda ushbu x tovardan kuprok foydalilik oladi. X tovarning xaridi kupaygan sari me`yorli foydalilikning pasayishi MU_x pasayishini kafolatlaydi. Demak, iste`molchi uzining cheklangan daromadlari va joriy narx doirasida uz extiyojini doimo maksimal darajada kondirishga intilgan sharoitda talab egri chizigining teskari nishabligi kelib chikadi.

Agar yukorida aytilganlarni grafik kurinishida ifodalasak, unda koordinatlarda (baxo, tovar mikdori) Marshall «kresti» kelib chikadi: pastga yunaltirilgan D talab egri chizigi bilan yukoriga yunaltirilgan S taklif egri chizigining kesishishi (2-rasm). D egri chizigi iste`molchi uchun mazkur tovarning me`yorli foydaliligining pasayish konunini ifodalasa, S egri chizigi me`yorli xarajatlarning oshib borishini ifodalaydi. Ularning kesishgan nuktasi muvozanat baxoni bildiradi va ushbu baxo xaridorlar sotib olishni, sotuvchilar esa sotishni xoxlaydigan tovar mikdorini aniklab beradi. Bu ikki mikdor fakat muvozanat baxo paytida bir biriga tugri keladi. Agar taklif baxosi talab baxosi bilan tenglashsa, muvozanat baxo vujudga keladi. Rasmdagi R₁ - muvozanat baxo. Ushbu baxoda sotuvchilar bir xil Q₁ mikdordagi tovarni sotishni xoxlaydilar, xaridorlar esa sotib olishni;

Agar baxo muvozanat baxodan yukori bulsa, sotuvchilar kup mikdorda tovar sotishga tayyor, lekin xaridorlar shuncha mikdorda tovar sotib olmaydilar va natijada baxo pasayadi. Agar baxo muvozanat baxodan past bulsa, unda xaridorlar sotib olishni xoxlaydigan xajmdagi tovarni sotish sotuvchilar uchun foydasi yuk va natijada baxo pasayadi. Bu jarayon sotish baxosi muvozanat baxoga teng bulganda tugallanadi.