4-mavzu. O’rta asrlar iqtisodiy qarashlari. Merkantilizm iqtisodiy ta’limoti

K = A Y / A I,

bu erda, K - mulьtiplikator, A Y - milliy daromadning o’sish i, AI - investiciyalarning o’sish i.

İnvesticiyalarning kupayishi va uning natijasida milliy daromad va axolining ish bilan bandligining o’sish i maksadga muvofik iqtisodiy samara sifatida kuriladi. Ana shu iqtisodiy samara iqtisodiy adabiyotlarda mulьtiplikator samarasi deb ataladi. Mulьtiplikator - bu son koefficienti bulib, daromad o’sish i bilan, ushbu o’sish ni yuzaga keltirgan investiciyalar usimi urtasidagi nisbatni ifodalab beradi. Mulьtiplikator atamasini birinchi marta ingliz iqtisodchisi R.Kan 1931 yili ishlatgan. Unda ish bilan bandlik sohasidagi mulьtiplikator samarasi tugrisida s o’z yuritiladi. R.Kanning «ish bilan bandlik mulьtiplikatori» investiciyalar bilan bevosita boglik bo’lgan tarmoklarda ish bilan bandlikning kupayishi urtasidagi nisbatni ifodalab beradi.

J.M.Keynsning «İnvesticiyalar mulьtiplikatori» nazariyasiga kura, «kachonki investiciyalarning umumiy summasi ussa, unda daromadlarning kupayishi investiciyalar usimidan K marta ortik buladi». J.M.Keynsning ta`kidlashicha, bunday xolatning sababi «psixologik konundan» kelib chiikadi, unga kura «real daromadning usib borishi bilan jamiyat doimo uning kamayib boruvchi kismini iste`mol kilishni xoxlaydi».

Mulьtiplikator samarasi, yukorida kayd kilib utganimizdek, investiciyalarning kupayishi daromadning ortishiga olib kelishini kursatadi va bu ortgan daromad ( Jamg’armani chikarib tashlagandan keyin) yalpi talabning bir kismiga aylanadi. Daromadlarning mulьtiplikaciyalashuvi jarayoni tuxtamaguncha shunday davom etib boraveradi. Bu erda shu narsani kayd kilib utish kerakki, kishilarning Jamg’armaga bo’lgan moyilligi kancha kup (shunga muvofik MRS mikdori kam) bulsa, mulьtiplikatorning ahamiyati shuncha kam buladi. Tula ish bilan bandlik sharoitida mulьtiplikator amal kilmaydi, negaki bush turgan resurslarning bulmaganligi sababali ishlab chiqarishini ortikcha kengaytirib bulmaydi. Real ijtimoiy maxsulot kupaymagan xolda resurslarni fakat tarmoklararo kayta taksimlash yuzaga keladi. Mulьtiplikaciyalashgan iste`molning kengayishi baxolarning o’sish ida ifodalanadi. Odamlar o’zida nakd pul bulishini xoxlashi tushunchasini J.M. Keyns “likvidlik ustunligi ” deb atagan. Agar yangi klassiklarda pul zaxirasini jamgarish noracional xisoblansa, J.M. Keyns buyicha esa, bunday Jamg’arma bulajak xo’jalikvaziyatini prognozlashtirib bulmasligi, xo’jalikxatari mavjudligining mukarrar natijasidir. o’z ishlarining yurishmay kolishidan xavotirlanish, kelajakka ishonmaslik kishilarni nakd pul saklashga undaydi. Bundan tashkari, yukori likvidlik moliyaviy aktivlar moliya bozoridagi «uyinda» muayyan ustunlik berishi mumkin: kimmatli kogozlarning kursi pasayganda ularni tezda sotib olish uchun nakd pullar asqotadi.Kishilarning o’z uylarida nakd pul zaxiralarini ushlab turishi, J.M.Keyns buyicha, kuyidagi sabablarga boglik:

•