4-mavzu. Tabiy mayda va yirik toldiruvchilar reja

Donalari yirikligi bo‘yicha qumning guruhi 
4.2-jadval 
Qum 
Yiriklik moduli 
0.63mm ko‘zli elakda 
qolgan to‘liq qoldiq , % 
O‘ta yirik 
Yirik 
O‘rta 
Mayda 
O‘ta mayda 
3 - 3.5 
2.5 - 3 
2 – 2.5 
1.5 – 2 
1 – 1.5 
65 – 75 
45 – 65 
30 – 45 
10 – 30 
10 gacha 

---

38 
Oddiy og‘ir beton uchun qumning donadorlik tarkibi QMQ bo‘yicha
quyidagi talablarga javob berishi kerak: 
4.3-jadval 
Nazorat elaklar 
ko‘zi o‘lchami, mm 
2,5 
1,25 
0,63 
0,315 
0,16 
Nazorat elakdagi 
to‘la qoldiq A, % 
0 - 20 
5 - 45 
20 - 70 
35 - 90 
90 - 100 
Shu sababli 0,16 mm ko‘zli elakdan 10% dan ko‘p bo‘lmagan qum 
namunasi o‘tishi kerak. 
Qumning donadorlik yoki granulometrik tarkibi unda mavjud turli 
yiriklikdagi donalar bilan xarakterlanadi va o‘rtacha qum namunasini standart 
elaklardan elab aniqlanadi. 
Qumni elash quyidagi ko‘zli standart elaklarda 
amalga oshiriladi: 10mm; 5mm; 2,5mm; 1,25mm; 0,63mm; 0,315mm;
0,16mm. 
10mm va 5mm elaklar qum tarkibidagi shag‘al va chaqiq toshlarni ajratish 
uchun ishlatiladi.
10mm dan katta donalar 0,5% ( massa bo‘yicha) gacha ruxsat etiladi, 5mm 
dan yirigi esa:
- tabiiy qumda – 10% gacha; 
- maydalash chiqindilari asosidagi qumda - 19% gacha; 
- boyitilgan qumlarda - 5% gacha. 
Qumlarning donadorlik tarkibi 5mm ko‘zli elakdan elab, yirik 
qo‘shimchalarni ajratib aniqlanadi. 
Quruq qumdan olingan namunaning 1000g massasini 2,5mm li elakka 
solinadi, uning ostida boshqa ko‘zli elaklar joylashtiriladi (kichik ko‘zli elaklar 
ketma-ketligida) va ostiga chiqindini yig‘ish idishi qo‘yiladi. Qum 
namunasini 
elaklar to‘plamidan mexanik usulda va qo‘lda titratib o‘tkaziladi, natijada elaklarda 
qolgan ayrim qoldiq aniqlanadi. Ayrim qoldiq qum namunasining umumiy massasi 
bo‘yicha foizda beriladi. SHundan so‘ng elaklardagi to‘la qoldiq aniqlanadi. To‘la 
qoldiq shu elakdagi va nisbatan yirik ko‘zli barcha elaklardagi ayrim qoldiqlarning 
yig‘indisi bilan ifodalanadi. 

---

39 
Qumlarning donadorlik tarkibi 5mm ko‘zli elakdan elab, yirik 
qo‘shimchalarni ajratib aniqlanadi (rasm-2.2).