4-mavzu. Tabiy mayda va yirik toldiruvchilar reja

QUM ISHLAB CHIQARISH TEXNOLOGIYASI 
Qum 
Og‘ir beton uchun mayda to‘ldirgich sifatida tabiiy qumdan foydalaniladi.
Qum tog‘ jinslarining tabiiy emirilishi natijasida vujudga kelgan, yirikligi 
0,14 dan 5 mm gacha bo‘lgan donalarning maydalanuvchan aralashmasidan iborat. 
Cho‘kindi tog‘ jinslari asosida qum va shag‘al yuzaga keladi va ular beton 
uchun eng arzon to‘ldiruvchilar hisoblanadi. Kvars qumlar deb tarkibida kvars 
miqdori 60% dan ko‘p bo‘lgan qumlarga aytiladi. Tarkibida 50% gacha dala shpati 
donalari bo‘lgan qumga kvars - dalashpati qumi deyiladi. 
Ko‘p miqdorda qazib olinadigan qum va shag‘al konlari allyuvial kelib 
chiqishga ega. Ular daryo o‘zanlarida xosil bo‘ladi. SHu narsa ma’lumki, oqimning 
tezligidan kelib chiqib suv katta yoki kichik tog‘ jinsi donalarini bir joydan ikkinchi 
joyga oqizishi mumkin. SHu sababli suv oqimi qum va shag‘alni bir joyga yig‘ishi 
bilan bir qatorda uni yuvadi va navlarga ajratadi. 
Shamol ta’sirida (barxan shamoli) vujudga keladigan Eoll qumlarning 
betonlarda qo‘llash chegaralangan. Chunki bu qumlar juda mayda bo‘lib, donalari 
o‘ta silliq yuzaga ega, bu esa ularning sement toshida birikishini yomonlashtiradi. 

---

34 
Qum turlari: 
Tabiiy qum – 5 mm gacha yiriklikdagi noorganik sochiluvchi material, qoya 
tog‘ jinslarini tabiiy buzilishi (emirilishi) natijasida xosil bo‘ladi va qumli, qum-
shag‘alli aralashmalaridan maxsus mashina va mexanizmlar yordamida qazib 
olinadi yoki suv xavzvlarida xosil bo‘ladi.
Maydalangan qum - 5 mm gacha yiriklikdagi qum, maxsus maydalash 
jihozlari yordamitda qoya tog‘ jinslaridan va shag‘aldan tayyorlanadi.
Fraksiyalangan qum - maxsus jihozlar yordamida ikkita yoki undan ko‘p 
fraksiyalarga ajratilgan qum. (Tabiiy yoki sortifikatsiyalash uskunalaridan 
foydalanib olingan qum, fraksiyalarga bo‘linganda (misol uchun, 2,5-5 mm, 1,25-
2,5mm va b.) qum “fraksiyalangan qum” deb nomlanadi.)