4-mavzu. Tabiy mayda va yirik toldiruvchilar reja

Rasm-4.10. Yassi harakatlanuvchi katta ko‘zli g‘alvirning sxemasi: a- 
gratsion; b-inersion 
Panjaraning tebranish amplitudasi va nuqta sahnasi debalanslar inersiya 
kuchiga, shu bilan birga prujina elastikligiga, g‘alvirning massasiga va uni 
materiallar bilan yuklash darajasiga bog‘liq. 
Rasm-4.11. Baraban tipidagi g‘alvirning sxemasi 
Qurilishda yassi g‘alvirlardan tashqari, baraban tipidagi g‘alvirlar ishlatiladi 
(rasm-4.11), ularda materiallarni navlarga ajratish nisbatan sekin qiya o‘q atrofida 
silindr panjaraning bir tekisda aylanishidan bajariladi. 

---

52 
Baraban tipidagi g‘alvirlar turli o‘lchamdagi tirqishlardan iborat seksiyalardan 
iborat bo‘lib, material mayda ko‘zli panjaradan yirikka qarab harakatlanadi, rasm-
3.3 da ko‘rsatilgan. Ba’zida ikki yoki uchta panjaradan iborat biri-ikkinchisida 
joylashgan baraban tipidagi g‘alvirlar ishlatiladi. Bunda yassi g‘alvirlardagi kabi 
navlarga ajratish yirikdan maydaga qarab bajariladi. 
Yirik ko‘zli g‘alvirlarning ishlashini baholashda elashning sifat koeffitsienti 
kiritiladi (%), elashning samaradorligi ham deb ataladi: 
E = (b/a)*100 = (100/a)*(a-s)/(100-s)*100 
bu erda: 
v-quyi sinfning chiqishi, butun material massasi bo‘yicha 
(masalan, qum - shag‘alli aralashmadan qumning chiqishi); 
a- foydalanilgan material tarkibida mayda fraksiya’ning massa ulushi (qum-
shag‘alli aralashmada qumning miqdori),%; 
s- yuqori sinfdagi mayda fraksiya’ning ifloslanishi (shag‘alda qumning massa 
ulushi),%. 
Agar s- kattaligi 5% dan oshmasa, u holda elashning samaradorligi, masalan 
a=60% da quyidagidan kam bo‘lmasligi kerak: 
E = (100/60) * (60-5)/(100-5) * 100 = 96.5 
Agar s=10% bo‘lsa, u holda elashning samaradorligi E=93% bo‘ladi. 
Bir martali elashda E-kattaligi, tajriba ma’lumotlariga ko‘ra, baraban tipidagi 
g‘alvirlar uchun-60% gacha, chayqaluvchi g‘alvirlar uchun-90% gacha, tebranuvchi 
g‘alvirlar uchun -98% gacha. 
Aralashmani g‘alvirda suv bilan yuvganda ho‘l elashning samaradorligi 
oshadi. Bu holatda shag‘al pastki sinf bilan birga yuvilgan qo‘shimchalardan 
tozalanadi. 
Titranuvchan katta ko‘zli g‘alvirlarning mahsuldorligi (m
3
/soat) quyidagi 
formuladan aniqlanadi: 
Q=cF·q·l·m·n·o·p ,
bu erda: 
c - elak yuzasidan foydalanish koeffitsienti; yuqori elak uchun c =1;0,85 va 
g‘alvirni material yuklaganda eni 70 dan katta va 65% dan kichkina mos keluvchi 
pastki elak uchun -c =0,8 va 0,7; 
F - elakning ishchi yuzasi, m², g‘alvir turlari GIS- 62, GIS- 52 ,GIS- 42 uchun 
9,7,5 qabul qilinadi, GIT-41 uchun F=4,5; 
q - kvadrat ko‘zli 1m² elakning solishtirma hajmiy mahsuldorligi, m
3
(m²·soat); metall elak ko‘zi o‘lchami 3,5,10,20,40,80 va 100 mm uchun mos holda 
q=7,11,19,28,38,58va 63; 
R, l, m, n, o, p – tuzatma koeffitsientlar; 
R va l - elak ko‘zidan katta va yarmidan kichigiga mos keluvchi o‘lchamdagi 
donalarning miqdorini hisobga oladi;