4-modul. Qaraqalpaq tiliniń funkcionallíq stilleri hám sóylew mádeniyatí Jobası

 
4. Kórkem ádebiyat stili. Basqa stillerden ózgesheligi. Prozalıq shı
ǵarmalardıń tili. 
Poeziyalıq shıǵarmalardıń tili. 
Tayanısh sózler: Kórkem shıǵarmanıń tili, dialektizmler, professionalizmler, terminler, 
jargonlar, jazıwshınıń individuallıǵı, prozalıq shıǵarmalardıń tili, poeziyalıq shıǵarmalardıń tili. 
Kórkem ádebiyat stili yamasa kórkem ádebiyat tili basqa stillerge salıstırǵanda ayrıqsha 
orın iyeleydi. Kópshilik ilimpazlar (P.A.Budagov, A.H.Gvozdev, A.I.Efimov, D.E.Pozental, 
E.Berdimuratov hám t.b.) bul stildi funkcional stiller qatarına kirgizedi hám onı tildiń jámiyettegi 
sociallıq tásir etiw funkciyasınıń bir forması dep qaraydı. 
Ayırım izertlewshiler kórkem ádebiyat stilinde tildegi barlıq qurallardıń da paydalanıla 
beretu
ǵının eske alıp, onı óz aldına bólek stil dep esaplaydı. 
Haqıyqatında da, kórkem shıǵarmanıń tili ádebiy tilge salıstırǵanda bir qansha keńirek 
boladı, sebebi kórkem shıǵarmada ádebiy tildiń normasına sáykes sóz hám formalar menen birge 
dialektizmler, professionalizmler, terminler hám jargonlar da paydalanıla beredi, ya
ǵnıy kórkem 
ádebiyat stili ulıwma milliy tildi óz ishine qamtıydı. 
Kórkem ádebiyat stilinde tildiń kommunikativlik hám estetikalıq funkciyaları birigip keledi, 
óytkeni kórkem shıǵarma oqıwshıǵa qanday da bir informaciya beriwi arqalı oǵan estetikalıq 
jaqtan da kúshli tásir etedi, yaǵnıy jazıwshı óz shıǵarması arqalı bizdi qorshaǵan dúnyanı obrazlı 
hám kórkem etip kórsetedi, oǵan óziniń kóz qarasın bildiredi. Usı maqsette kórkem shıǵarmalarda 
emocionallıq, ekspressivlik, lirizm hám hár túrli kórkemlew quralları (troplar, stilistikalıq 
figuralar) keń qollanıladı. 
Kórkem ádebiyat stilinde jazıwshınıń sóz tańlawında tildiń baplıq stilleri de (kitabıy hám 
sóylew stilleri) qollanıla beredi hám olardı paydalanıw shıǵarmadaǵı waqıyaǵa, onıń 
personajlarınıń xarakteristikasına, tiline baylanıslı boladı. Sonlıqtan da hár bir kórkem shıǵarmada 
jazıwshınıń individuallıǵı, jeke stili, onıń kóz qarasları, obraz jasaw uqıplılıǵı kórinedi. Ayırım 
jazıwshılar óziniń sheberligi menen milliy ádebiy tildiń rawajlanıwında iz qaldırıp, oǵan óz tásirin 
tiygize aladı. 
Kórkem shıǵarmanıń tili eki túrge bólinedi: prozalıq hám poeziyalıq. Al, dramalıq 
shıǵarmalarda kóbinese sóylew tiliniń elementleri paydalanıladı. 
Prozalıq shıǵarmalar óz ishine kitabıy hám sóylew tiliniń elementlerin qamtıydı. 
Poetikalıq shıǵarmalardıń tili ulıwma xalıqlıq tildiń nızamlıqlarına sáykes bolsa da, óziniń 
specifikalıq ózgesheliklerine iye boladı. Bunday shıǵarmalarda ritmika (dawıslı hám dawıssız 

---

buwınlar), allitraciya, assonans, rifma tiykarǵı orındı tutadı, sebebi olardıń kórkemligi usı qurallar 
arqalı jasaladı. Sonday-aq, poetikalıq shıǵarmalardaǵı intonaciya, seslik simvolizm (biri-birine 
jaqın seslerdiń obrazlılıǵı), muzıkalılıq úlken áhmiyetke iye.